Geschiedenis van spelling in Nederland tot het Groot Dictee
De zin ‘Hebban olla vogala’ uit de 11e eeuw stond lang bekend als de oudst bekende Oudnederlandse zin. Sinds die tijd is de taal zich blijven ontwikkelen tot wat wij kennen als de Nederlandse taal. Maar het duurde tot aan het begin van de 19e eeuw voordat er regels werden opgesteld over de spelling van het Nederlands. Ook daarna heeft de taal zich nog ontwikkeld en zijn de Nederlandse spellingregels regelmatig aangepast.
De eerste officiële regeling van de spelling in Nederland dateert uit 1804.Tijdens het Bataafs Gemenebest waaide er een Franse Revolutionaire wind door Nederland. Men zag de kans schoon om één officiële spelling en grammatica te ontwikkelen. De Leidse hoogleraar Mathijs Siegenbeek werd gevraagd een standaardwerk met een uniformele spelling te schrijven. Het werk Verhandeling over de Nederduitsche spelling ter bevordering van de eenparigheid in dezelfde voltooide hij in 1804 en het Woordenboek voor de Nederduitsche spelling volgde een jaar later. Op 18 december 1804 voerde het Staatsbewind de spelling-Siegenbeek officieel in. De beschaafde Hollandse uitspraak moest tot uiting komen in de spelling volgens Siegenbeek. Maar populair werd zijn spelling niet. Met name dichter Willem Bilderdijk uitte veel kritiek op zijn spelling.
Spelling-De Vries en Te Winkel
Zodoende werd er in 1851 op het Taal- en Letterkundig congres in Brussel besloten tot het samenstellen van het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Het moest een woordenboek worden waarin de Nederlandse woordenschat van de eeuwen daarvoor werd beschreven. Dit was makkelijker gezegd dan gedaan. Op dat moment deden drie verschillende soorten spelling de ronde: de Spelling-Siegenbeek, een spelling gebruikt door Bilderdijk en een variant die in België gebruikt werd. Zodoende werd besloten dat de taalgeleerde Matthias de Vries en L.A. te Winkel een speciale spelling op gingen stellen voor het woordenboek. Deze spelling van De Vies en Te Winkel moest de elementen van de drie op dat moment gangbare spellingsystemen verenigen. De eerste resultaten werden in 1863 gepubliceerd in De grondbeginselen der Nederlandse spelling. Ontwerp der spelling voor het aanstaande Nederlandsch Woordenboek.
Groene Boekje en nieuwe spelling
Op 21 november 1863 werd de spelling per Koninklijk Besluit in België ingevoerd voor onderwijs en overheid. Daarnaast verscheen in 1866 van de hand van De Vries en Te Winkel de eerste druk van het Groene Boekje voor de gewone taalgebruiker: de Woordenlijst voor de spelling van de Nederlandse taal. In Nederland werd de spelling-Siegerbeek echter pas in 1870 afgeschaft. De overheid ondernam niet meteen stappen om de spelling-De Vries en Te Winkel te gaan gebruiken. Pas vanaf 1 januari 1883 ging de overheid de spelling in haar stukken gebruiken. Daarmee was deze schrijfwijze ook in Nederland een feit. De spelling –De Vries en Te Winkel was aanvankelijk slechts bedoeld voor gebruik in het woordenboek, maar werd in de loop van de negentiende eeuw ook ingevoerd als de gangbare spelling die tot op de dag van vandaag in gewijzigde vorm in Nederland en Vlaanderen in gebruik is.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Johan Hendrik van Dale
Ook voor de Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal werd de Spelling-De Vries en Te Winkel gebruikt. De schrijver was Johan Hendrik van Dale. Hij werd geboren op 15 februari 1828 in Sluis. Zijn ouders kwamen oorspronkelijk uit Oost-Vlaamse plaatsje Eeklo, maar omdat er een pokkenepidemie was uitgebroken vertrok het gezin Van Dale met de baby op komst, naar Sluis. Toen Van Dale zestien jaar was behaalde hij zijn eerste onderwijsbevoegdheid. Tien jaar later, in 1854, werd hij hoofdonderwijzer op een openbare basisschool in Sluis. Tevens werkte hij in die tijd als stadsarchivaris en schreef hij boeken over taalzuiverheid, zinsontleding en spraakzuiverheid.
Woordenboek herzien
Tussen 1843 en 1846 was het Nederlands-Franse deel van het Nieuw Fransch-Nederlandsch en Nerderduitsch-Fransch Woordenboek van S.J.M. Moock uitgegeven. Toen Van Dale in 1867 het verzoek kreeg om de eerste druk van het Nieuw woordenboek der Nederlandse taal uit 1864 geschreven door Izaäk Marcus Calish en N.S. Calish te herzien, accepteerde hij dit en schreef een nieuw woordenboek in vier jaar tijd. Hij was zelf namelijk ontstemd geweest over de vage, te algemene of onduidelijke informatie die hij in bestaande woordenboeken had aangetroffen. Hij stelde hoge eisen aan de exacte omschrijving van de begrippen. Hij schreef hierover in een voorbericht bij de druk van 1872: “Het schrijven van een Woordenboek is een ondankbaar en verdrietig werk. Is er veel dat men heeft opgenomen of verbeterd, er is nog veel meer dat men vergeten heeft, dat de aandacht ontsnapt is en alzoo onverbeterd is gebleven.”
Dikke Van Dale
Van Dale gebruikte het woordenboek van Moock als uitgangspunt en paste de spelling toe van De Vries en Te Winkel. Van Dale overleed in 1872 echter aan de pokken, waardoor de uitgave werd voltooid door zijn leerling Jan Manhave. De naam Dikke Van Dale kreeg het boek, omdat het naast de bijbel een dik boek was dat op de boekenplank in veel huizen stond. De eerste twee drukken hadden een omvang van 1400 pagina’s en de derde druk uit 1884 bevatte 1756 pagina’s. In 2015 werd de laatste druk van de Van Dale uitgegeven.
Discussie in het kabinet
Uit geopenbaarde archiefstukken door het Nationaal Archief bleek dat het Nederlandse kabinet in 1996 zich ernstige zorgen maakte over de veranderingen in de Nederlandse spelling. Er waren nieuwe spellingregels voorgesteld en vooral de regels omtrent tussenklanken bij samengestelde woorden zorgde voor ophef. Zo werd ‘pannekoek’ opeens ‘pannenkoek’. Maar mede omdat de Belgische overheid er al mee in had gestemd ging het Nederlandse kabinet ook maar overstag.
Groot Dictee der Nederlandse Taal
Vanaf 1990 tot en met 2018 werd ieder jaar het Groot Dictee der Nederlandse Taal uitgezonden op televisie. Hier deden zowel Nederlandse als Vlaamse deelnemers aan mee en het werd uitgezonden vanuit de Eerste Kamer in Den Haag. Sinds 2018 wordt het Groot Dictee der Nederlandse Taal uitgezonden op Radio 1.
