Het interessante leven van Olaudah Equiano of Gustavus Vassa de Afrikaan

Van de naar schatting 12 miljoen mensen die gedwongen werden als slaaf de oversteek naar de Nieuwe Wereld te maken, was Olaudah Equiano er één. Desondanks leidde Equiano een bijzonder leven: hij leerde lezen en schrijven, kocht zichzelf vrij, reisde de halve wereld over, schreef zijn autobiografie en zette zich met hart en ziel in voor de anti-slavernijbeweging.

De gekidnapte Afrikaan?

Equiano werd naar eigen zeggen omstreeks 1746 geboren bij een Igbo-stam in een gebied dat tegenwoordig deel uitmaakt van Nigeria, waar hij op elfjarige leeftijd bij zijn ouders werd weggehaald om verkocht te worden als slaaf. Hoewel dit verhaal in Equiano’s eigen tijd niet ter discussie stond, stelt zijn biograaf Vincent Carretta nu dat zijn ‘kidnapverhaal’ niet klopt en Equiano waarschijnlijk geboren is in South Carolina. Omdat het bewijs daarvoor niet sluitend is, wakkerde de uitspraak onder historici een hevige discussie aan.

De oversteek

Hoe dan ook, aan het einde van de 18e eeuw presenteerde Equiano zichzelf als ‘de Afrikaan’ en vertelde hij aan iedereen die het wilde horen emotioneel over de dramatische overtocht naar Amerika. In gruwelijk detail deed Equiano verslag van de stank aan boord, het gebrek aan frisse lucht, de overvolle ruimtes waarin honderden slaven wekenlang dicht op elkaar gepakt moesten zitten, de martelingen en het emotionele misbruik. Hij sprak zijn afschuw uit over het scheiden van familieleden, wanneer de slavenschepen Amerika hadden bereikt: ‘Is het niet genoeg dat we van ons land en onze vrienden zijn gescheiden voor jullie rijkdom en winstzucht?’

Gustavus Vassa

Na verschillende malen van ‘eigenaar’ gewisseld te zijn, werd Equiano in 1754 gekocht door Michael Pascal, luitenant in de Royal Navy. Omdat het gebruikelijk was slaven nieuwe namen te geven, werd Equiano door hem ‘Gustavus Vassa’ genoemd. Bij Pascal leerde Equiano lezen en schrijven, bekwaamde zich in de kneepjes van het zeemanschap, stond hem bij tijdens de Zevenjarige Oorlog tegen Frankrijk en bekeerde zich tot het Christendom. Na jarenlange trouwe dienst, stelde Pascal Equiano teleur door hem niet zijn vrijheid te schenken, maar door te verkopen aan een nieuwe eigenaar.

Vrijheid

Via verschillende slavenhouders kwam Equiano uiteindelijk weer in de Cariben terecht, waar zijn nieuwe eigenaar Robert King hem al snel duidelijk maakte dat hij zichzelf voor 40 pond kon vrijkopen. Equiano, geknakt door het ‘verraad’ van Pascal, werkte vanaf dat moment keihard om het bedrag bij elkaar te sparen. Hij zette kleine handeltjes op waardoor hij uiteindelijk in 1767 ten langen leste zijn eigen vrijheid kon betalen:

‘Ik kon bijna niet geloven dat ik wakker was. Mijn hemel! Wie kon recht doen aan mijn gevoelens op dat moment! Niet de helden tijdens een triomftocht, niet de liefhebbende moeder die haar lang verloren gewaande kind weer omarmt, niet de hongerige marinier bij de aanblik van de haven, niet de verliefde wanneer hij zijn beminde mag omarmen. In mijn borst voelde ik tumult, verwildering en delirium!’

Strijd voor afschaffing

Het risico om als zwarte man in de Cariben te blijven, waar hij continu voor weggelopen slaaf werd aangezien, was te groot en daarom keerde Equiano terug naar Engeland. Na nog verschillende jaren als zeeman te hebben gewerkt en in die rol de halve wereld over te hebben gereisd, vestigde hij zich permanent in Londen, waar hij zich snel opwerkte tot man van aanzien in liberale kringen. Dat kwam onder meer door zijn inzet in de afschaffingsbeweging tegen de slavenhandel en de publicatie van zijn boek The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano or Gustavus Vassa the African in 1789.

Autobiografie

Het boek was direct een ongekende bestseller, omdat het een uniek en emotioneel levensverhaal van een zwarte man was, die toen niet in staat geacht werden geletterd te zijn. Avontuurlijk geschreven las het werk als een spannend verhaal, terwijl Equiano haarfijn zijn politieke overtuigingen in de autobiografie kon verweven: ‘Maar is de slavenhandel niet geheel in strijd met het hart van de mens?’ Retorisch liet Equiano zijn lezers meevoelen met zijn pijn, waardoor er nog maar één conclusie mogelijk was: Afrikanen zijn gelijkwaardige mensen – ze hebben immers gevoelens en zijn in staat te lezen en te schrijven – en daarom moet de verschrikkelijke slavenhandel afgeschaft worden.

Einde

Equiano ging twee jaar op tournee om het boek aan de man te brengen en werd een van de bekendste mannen van kleur in de Atlantische wereld. Het boek sloeg in als een bom, werd meermaals vertaald, en was belangrijk in de beeldvorming rondom slavernij aan het einde van de 18e eeuw. Lang kon Equiano niet van zijn succes genieten: hij stierf als welgesteld man, weduwnaar van een blanke vrouw in 1797 in Londen. Hoewel zijn bijdrage aan de afschaffingsbeweging van onschatbare waarde was, mocht hij de afschaffing van de slavenhandel in 1807 en slavernij in 1833 in Engeland niet meer meemaken.

Bronnen:

V. Carretta, Equiano the African: Biography of a Self-Made Man (Londen 2005).
O. Equiano, The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, The African, Written By Himself (1789; moderne druk Norton 2001).