Hoe het wonderkind Samuel Reshevsky voor een sensatie zorgde in de schaakwereld

Schaken is weer helemaal in, mede door de lockdown, maar vooral door de razendpopulaire Netflix-serie The Queen´s Gambit, waarin een jong schaakwonder ´s werelds grootste schaker wil worden. Dit is een fictief verhaal, maar ruim honderd jaar geleden gebeurde er iets heel bijzonders in de schaakwereld dat hier toch wel bij in de buurt komt. In 1920 versloeg de achtjarige Samuel Reshevsky twintig sterke schaakspelers in één keer tijdens een simultaanspel. Wat is het verhaal achter dit wonderkind?

Samuel Reshevky werd op 26 november 1911 geboren in Ozorkóv, Polen. Hij groeide op in een Joodse familie waar hij het zesde kind was. Als kind was Reshevsky erg iel en klein en moest hij het niet van zijn fysieke gestel hebben. Daarom focuste hij zich op een denkspel: schaken. Toen hij slechts twee jaar oud was, was hij al in de weer met de pionnen op het schaakbord en speelde hij mee met zijn vader. Twee jaar later, op vierjarige leeftijd, had hij alle regels van het spel al onder de knie en versloeg hij de beste schakers uit de regio tijdens wedstrijden. Al snel werd duidelijk dat hij een uitzonderlijk talent voor schaken had, dat was ook de Poolse grootmeester Georg Salve opgevallen. Hij nam het wonderkind onder zijn hoede en liet hem trainen met de allerbeste en sterkste schaakspelers. Op zesjarige leeftijd begon Reshevsky zijn internationale schaakcarrière.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Demonstraties en simultaanspelen

Zijn eerste internationale wedstrijd speelde Reshevsky in 1918 in Wenen. Hij moest het tijdens deze wedstrijd opnemen tegen de sterkste schaakmeesters ter wereld, zoals de Oostenrijkse Siegfried Reginald Wolf. Toen zijn tegenstanders een klein, jong mannetje tegenover hen zag zitten die maar net boven de tafel uitkwam, dachten ze waarschijnlijk dat ze bij voorhand al gewonnen hadden. Maar niets was minder waar. Reshevsky won alle wedstrijden, tot woede van veel van zijn tegenstanders. Naar verluidt wilde Wolf hem zelfs te lijf gaan. Terugkijkend op die tijd stelde Reshevsky later dat op zesjarige leeftijd schaken bij hem net zo natuurlijk ging als ademen en dat er geen bewuste inspanning voor nodig was.

De jonge Reshevsky werd een ware sensatie in de Europese schaakwereld. Hij toerde Europa door en gaf schaakdemonstraties in steden als Londen, Parijs en Berlijn. Voor Reshevsky bleef het niet bij één op één wedstrijden, die werden na een tijdje te makkelijk voor hem. Hij begon ook deel te nemen aan simultaanspelen waarbij hij tegen meerdere schakers tegelijkertijd speelde. Op 17 mei 1920 nam hij het tijdens een simultaanspel in Parijs op tegen twintig spelers en zorgde voor een ware sensatie. Zijn tegenstanders waren de beste schakers uit Frankrijk. Het moet een apart zicht zijn geweest, twintig oude, bebaarde mannen die het opnamen tegen de kleine achtjarige Reshevsky. Hij ging kalm te werk, verplaatste zich rustig van bord naar bord en doorzag alle plannen van de oude schaakmeesters die tegenover hem zaten. Hij versloeg ze allemaal, met gemak.

Maar dit grote succes had wel één keerzijde. Doordat zijn hele leven in het teken stond van het schaken was er geen ruimte voor school en onderwijs. In intellectueel opzicht liep hij achter op zijn leeftijdsgenoten, maar hij compenseerde dit met zijn buitengewone denkvermogen. Hij kon puzzels oplossen waar zelfs de meest intelligente volwassenen hoofdpijn van kregen.

Roem in Amerika

In november 1920 verhuisde de familie Reshevsky naar de Verenigde Staten en organiseerde al snel na aankomst in New York een schaaktour door heel het land. De ouders van Reshevsky hadden ondertussen wel door dat er geld verdiend kon worden met het talent van hun zoon. Twee jaar lang reisde hij door Amerika en nam hij deel aan zowel één op één wedstrijden als simultaanspelen met soms wel 75 tegenstanders tegelijkertijd. Hij trok zijn lijn van succes in Europa door in de Verenigde Staten. Zo versloeg hij tijdens het Masters Tournament in 1922 de grootmeester David Yanovsky en won hij tijdens en simultaanspel van negentien van de twintig schakers van de militaire academie. Hij werd een echte beroemdheid in de Verenigde Staten en waande zich in Hollywood tussen namen als Charlie Chaplin en Jackie Coogan.

Schaken

Maar later dat jaar, in 1922, zou er tijdelijk een einde komen aan de schaaksuccessen van het wonderkind. Doordat hij tot dan toe nog geen onderwijs had gehad, kregen zijn ouders problemen met het gerechtshof. Zij werden beschuldigd van improper guardianship en moesten in Manhattan voor de rechter komen. De afspraak werd: Reshevsky mocht niet meer schaken totdat hij zijn middelbareschooldiploma had gehaald. En zo ging hij op twaalfjarige leeftijd voor het eerst naar school. Hij behaalde zijn middelbareschooldiploma en ging studeren aan de universiteit van Detroit, waar hij in 1934 afstudeerde als accountant. In de jaren daarna focuste hij zich op zijn werk en het onderhouden van zijn vrouw Norma Mindick en hun drie kinderen.

Zijn jaren als volwassen schaker

Hoewel hij vanaf 1935 weer deelnam aan internationale schaakwedstrijden werd Reshevsky nooit een echte professionele schaker. Het bleef iets wat hij naast zijn werk als accountant deed. Desondanks had hij nog steeds veel succes. Als volwassen schaker werd hij zeven keer schaakkampioen van de Verenigde Staten en won hij van ´s werelds beste schaakmeesters, zoals de Cubaanse Jose Raoul Capablanca in 1935 en de wereldkampioen Mikhail Botvinnik in 1955, een overwinning die van Reshevsky een held maakte in de Sovjet-Unie.

Schaken

Maar vanaf 1958 werden de successen minder en raakte hij langzaam in de vergetelheid. In 1985 won Bobby Fischer het nationaal kampioenschap en daarmee had de Verenigde Staten een nieuwe held. Dit startte een hevige rivaliteit tussen de twee. In 1961 won Reshevsky nog van Fischer tijdens een wedstrijd met zestien rondes en hij bleef in de jaren daarna een geduchte tegenstander, maar hij moest toch zijn verlies erkennen nadat Fischer in 1972 wereldkampioen werd ten koste van Boris Spassky. Ondanks de rivaliteit was er altijd wederzijds respect tussen Fischer en Reshevsky. In de jaren daarna schaakte Rechevsky steeds minder en besloot hij zich meer te focussen op zijn gezin, zijn religie en klassieke muziek, zijn andere grote passie.

Invloed op de schaakwereld

Rechevsky stond bekend als een sterke en krachtige speler die uitblonk in positiespel, maar ook een briljante tacticus was. Zijn speelstijl was hardnekkig en vindingrijk, vooral als het op verdediging aankwam. Het meest kenmerkende aan zijn spel was het feit dat hij in het begin van het spel altijd uitgebreid de tijd nam, een tactiek die zijn tegenstanders vaak ongemakkelijk maakte. Maar tegelijkertijd was deze tactiek ook gevaarlijk voor hemzelf door de toenemende tijdsdruk. Het leverde ook weleens een blunder op. Naar alle waarschijnlijkheid is dit ook de reden geweest waarom hij nooit wereldkampioen is geworden.

Gedurende zijn schaakcarrière schreef Reshevsky als schaakexpert artikelen voor onder andere The New York Times en de American Chess Bulletin en schreef hij meerdere boeken, zoals How Chess Games Are Won uit 1962 en The Art of Positional Play in 1978. Hierin deelt hij onder andere zijn eigen tactieken en methodes die schakers vandaag de dag nog steeds inspireren.