Valentina Teresjkova: de eerste vrouw in de ruimte
Sinds de eerste ruimtevlucht zijn al meer dan 500 mensen de ruimte in gelanceerd. Niet alleen professionele astronauten hebben de aarde van een afstandje kunnen bekijken, ook amateurs en leken kregen sinds het begin van de 21e eeuw deze kans. Sinds de laatste jaren neemt de populariteit van dit ruimtetoerisme sterk toe en worden de ruimtevluchten steeds vaker georganiseerd door commerciële ruimtevaartbedrijven, zoals het Amerikaanse SpaceX. In september 2021 lanceerde deze organisatie de eerste drie dagen lange toeristenvlucht zonder professionele astronauten de ruimte in. Aan boord waren twee mannen en twee vrouwen. Een opvallende samenstelling, niet alleen omdat de ruimtevaarders geen professionele astronauten waren, maar ook omdat de man-vrouwverdeling 50/50 was. Dat de bemanning van een ruimtevaartuig zo gelijk verdeeld is, is zeldzaam. Van de ruim 500 ruimtevaarders in de geschiedenis, zijn er namelijk slechts 69 vrouwelijk. En dat terwijl de eerste ruimtevlucht met een vrouw aan boord al plaats vond in 1963. De vrouw in kwestie is de 26-jarige Russische Valentina Teresjkova. Wie is deze Valentina Teresjkova?
Jeugd en opleiding
Valentina Vladimirovna Teresjkova werd geboren op 6 maart 1937 in de Sovjet-Unie. Ze kwam uit een boerenfamilie, maar haar vader deed ook dienst in het Sovjetleger als sergeant. Hij kwam om tijdens de Russisch-Finse Winteroorlog in 1939, waarna haar moeder in dienst ging bij een katoenfabriek. De familie had het financieel zwaar, waardoor Valentina pas op haar tiende naar school ging. Na een korte schoolcarrière ging ze op haar zeventiende werken in een rubberfabriek. Later kwam ze terecht bij dezelfde katoenfabriek als waar haar moeder werkte. Naast haar fabrieksarbeid volgde ze onderwijs via correspondentie met docenten en behaalde ze in 1960 haar diploma bij een technische universiteit.
Van parachutespringen tot ruimtevaarder
In 1959 sloot Teresjkova zich, op aandringen van een vriend, aan bij een vliegschool in Jaroslavl, de stad waar ze woonde. Hier leerde ze parachutespringen, tegen de wil van haar moeder in. In 1959 maakte ze haar eerste sprong. De space race tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie was ondertussen in volle gang en de Russen behaalden een enorme overwinning op de VS toen zij in 1961 Joeri Gagarin als eerste mens de ruimte in lanceerden. Daarmee was de ruimtewedloop echter niet voorbij: Nikolai Kamanin, die de leiding had over de training van astronauten bij het Sovjet Ruimtevaartprogramma, zette zich na Gagarins vlucht in voor de toelating van vrouwen tot de astronautenopleiding, want, zo schreef hij in zijn dagboek: de eerste vrouw in de ruimte zou óók een Rus zijn. Kamanins voorstel werd aangenomen. Teresjkova raakte geïnspireerd door Gagarins vlucht en meldde zich aan bij het Sovjet Ruimtevaartprogramma. Ze voldeed aan alle eisen: ze had parachute-ervaring, ze was kleiner dan 170 centimeter, woog minder dan 70 kilo, was jong, fysiek fit en “ideologisch puur”. Dat laatste ging op voor Teresjkova omdat ze lid was van de communistische partij en haar vader op een collectieve boerderij of kolchoz had gewerkt. Ook hadden de Russische autoriteiten een voorkeur voor mensen die geen deel waren van een hoogopgeleide elite, maar juist een leven leidden dat slechts “gewoontjes” was. Dit straalde uit dat het astronautenberoep in de Sovjet-Unie niet weggelegd was voor een beperkte elite, maar voor iedereen. Teresjkova was een perfecte match.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
De eerste vrouw in de ruimte
In februari 1962 werd Teresjkova samen met drie andere vrouwelijke parachutisten geselecteerd voor een intensief trainingsprogramma tot astronaut. Ondanks de voorsprong van de Russen, werd de concurrentie tussen de Amerikanen en de Russen steeds heviger. Chroesjtsjov, de opvolger van Stalin, drong aan op een nieuwe missie waarbij twee raketten in dezelfde baan om de aarde zouden vliegen. Aanvankelijk was het de bedoeling dat er in beide raketten een vrouw aan boord zou zijn: Teresjkova in Vostok 5 en Irina Solovyova, één van de andere geselecteerde vrouwen, in Vostok 6. De plannen werden echter compleet omgegooid waardoor Vostok 5 toch bemand zou worden door een man. Teresjkova werd gekozen om Vostok 6 om de aarde te leiden, deels dankzij haar achtergrond, die goed paste bij propagandaboodschappen van de communistische partij. Op 14 juni 1963 werd de Vostok 5 gelanceerd met Valeri Bykovski aan boord. Twee dagen later volgde Vostok 6. De lancering verliep succesvol en daarmee was de eerste ruimtevlucht met een vrouw aan boord een feit. De vlucht zelf verliep daarentegen niet zonder slag of stoot: tijdens de vlucht kreeg ze last van Space Adaptation Syndrome of ruimteziekte, waarbij ze last had van misselijkheid en krampen. En dat leverde problemen op, want voor de landing moest Teresjkova in topconditie zijn. Tijdens de terugkeer in de dampkring kon Teresjkova worden blootgesteld aan enorme G-krachten. En dan moest het ergste nog komen. De bolvormige Vostok capsule was niet gemaakt voor een zachte landing. Sterker nog: om de landing te overleven moest ze zich op 7000 meter hoogte uit het kleine ruimteschip werpen om vervolgens met haar persoonlijke parachute veilig neer te komen op aarde. Tijdens de landing waaide het echter hard, wat ervoor zorgde dat Teresjkova hardhandig op de grond belandde en ze gewond raakte. Ze raakte net niet buiten bewustzijn en werd direct naar het ziekenhuis gebracht, waarna ze razendsnel werd opgelapt en weer werd teruggebracht naar de landingsplaats, waar de opgedoft en wel voor de camera mocht verschijnen.
Een politiek symbool
Na haar historische vlucht ontving Teresjkova de Leninorde en kreeg ze de titel Held van de Sovjet-Unie. Op talloze plekken in de Sovjet-Unie werden pleinen, straten en gebouwen naar haar vernoemd. Ze trouwde met astronaut Andrijan Nikolajev, wat volgens sommigen niet geheel toevallig is: dit zou een propagandastunt geweest kunnen zijn op initiatief van Chroesjtsjov. Er werd hoe dan ook veel aandacht geschonken aan hun trouwerij door de communistische partij. Het paar kreeg een dochter, maar scheidde in 1982.
Andere delen van Teresjkova’s leven leenden zich ook uitstekend voor Sovjetpropaganda. Ze was een belangrijk rolmodel voor de Sovjet-Unie en was populair in het buitenland. Daarbij is ze een voorvechter voor vrouwenrechten en tegelijkertijd geïnteresseerd in socialistisch internationalisme. Van 1966 tot 1974 was ze lid van de Opperste Sovjet, het hoogste wetgevende orgaan van de Sovjet-Unie. In 2011 werd ze verkozen tot lid van de Staatsdoema, het Russische Lagerhuis. Tot op de dag van vandaag is ze, ondanks haar hoge leeftijd, actief in de politiek, al wordt haar rol daarin vaak als controversieel beschouwd. Ze kwam in 2020 zelfs in opspraak omdat ze een grondwetswijziging voorstelde opnieuw te beginnen met het tellen van de presidentiële termijnen, waardoor Poetin nog twee volle termen langer president zou kunnen blijven. Ook sprak ze haar goedkeuring uit over de Russische annexatie van de Krim, wat haar in Oekraïne, ook ooit deel van de Sovjet-Unie, op veel kritiek kwam te staan.
Desondanks is de populariteit van Teresjkova in het Westen nog niet afgenomen. Velen beschouwen haar als een icoon voor de geschiedenis van de ruimtevaart en haar naam duikt op veel plekken op. Van popliedjes uit de jaren 90 tot het computerspelletje Kerbal Space Program, waarin een van de figuurtjes Valentina is genoemd. Ook in de ruimte is de naam van Teresjkova vereeuwigd: op de Maan is een krater naar haar vernoemd.
Bronnen:
- Business Insider: SpaceX's first space tourists have returned to Earth, splashing down inside the Crew Dragon spaceship
- Cavallaro, Umberto, ‘Valentina Tereshkova: The Icon of Soviet Female Emancipation’, in: Women Spacefarers, Springer International Publishing AG, 2017.
- History.com: June 16: Soviet cosmonaut Valentina Tereshkova becomes the first woman in space
- NASA: Celebrating Women’s History Month: Most Recent Female Astronauts
- Reuters: First woman in space brought down to earth by anger over bid to prolong Putin rule
