Jan III Sobieski: De Leeuw van Lechistan
In Polen staat Jan Sobieski vandaag de dag nog altijd bekend als een held. In de 17e eeuw noemde de paus hem de redder van het christendom. De Osmanen kenden hem als de Leeuw van Lechistan. Wie was Jan III Sobieski, en waaraan dankte hij zijn roem?
Polen en Litouwen waren van 1569 tot 1795 één staat: het Pools-Litouws Gemenebest. Het was een staat met een, voor de Europese standaard van die tijd, behoorlijk hoog democratisch gehalte. De adel had een grote inbreng, mede omdat het Pools-Litouws Gemenebest geen erfelijk koningschap kende. Koningen werden gekozen.
Jan III Sobieski
Jan Sobieski werd geboren in 1629. Na zijn studie op 17-jarige leeftijd afgesloten te hebben, trok Jan Sobieski in 1646 naar West-Europa. Hier reisde hij enkele jaren rond met zijn broer en ontmoette onder anderen stadhouder Willem II en Karel II van Engeland. Hij leerde Frans, Duits, Italiaans en Latijn. In 1648 keerde hij terug naar het Gemenebest. Onder koning Wladyslaw IV Vasa kende het Gemenebest een periode (1632-1648) van redelijke stabiliteit. De koning stierf echter in 1648 en nog hetzelfde jaar brak een grootschalige Kozakkenopstand uit. Jan Sobieski vocht in deze rebellie mee aan de kant van het Gemenebest en leidde een cavalerie-eenheid. Dit was het begin van zijn succesvolle militaire carrière.
Militaire successen
Toen Zweden onder Karel X Gustaaf in 1655, nog tijdens de Kozakkenopstand, ook het Gemenebest binnenviel, koos Jan Sobieski in eerste instantie zijn kant. Korte tijd later veranderde hij echter weer van zijde en streed verder aan de kant van het Gemenebest tegen de Zweden. In 1656 leidde hij zijn 2.000 man sterke regiment Tartaren cavalerie in de slag bij Warschau. Dit was een periode waarin het Gemenebest een groot aantal conflicten uitvocht, en Jan Sobieski streed in veel van de veldslagen mee. Zo vocht hij in de belegering van Torun in 1658 tegen de Zweden, de slag bij Slobodyshche in 1660 tegen de Russen en de slag bij Lyubar in 1660, ook tegen de Russen. Uit al deze slagen kwam het Gemenebest als winnaar tevoorschijn, in de slag bij Lyubar werd zelfs de gehele Russische voorhoede vernietigd. De Russen bliezen de aftocht, maar werden achterhaald en vrijwel hun gehele leger werd vernietigd.
Politiek
De successen van Sobieski als militair bleven niet onopgemerkt, en hij kreeg steeds meer politieke en militaire invloed. In 1656 werd hij tot standaarddrager van de kroon benoemd, in 1659 kreeg hij een plaats in het parlement (de Sejm). In 1665 werd hij tot maarschalk van de kroon benoemd. De benoemingen bleven binnenstromen, en in 1666 werd Jan Sobieski Hetman (militair leider) van de kroon, de op één na hoogste functie in het leger na de koning. In 1667 behaalde Sobieski een grote overwinning op de Tataren en Kozakken: met een relatief klein leger wist hij een veel groter leger een zware nederlaag toe te brengen. Hiermee verstevigde hij zijn reputatie als succesvol militair leider. Als gevolg hiervan werd hij in 1668 benoemd tot Groot Hetman van de kroon. Sobieski was nu de belangrijkste militair leider in het Pools-Litouws Gemenebest na de koning.
Jan III Sobieski als koning
In 1673 behaalde Sobieski een enorme overwinning op een Osmaans leger bij Khotyn. Op vrijwel hetzelfde moment stierf koning Michael (1669-1673) van het Gemenebest. Deze overwinning droeg bij aan zijn reputatie, en in 1674 werd Jan III Sobieski verkozen tot koning. Het Gemenebest had een periode met vrijwel constante oorlogsvoering achter de rug en was financieel en militair uitgeput. In 1676 werd vrede gesloten met de Osmanen en brak een periode van vrede aan voor het Gemenebest. Koning Sobieski voerde militaire hervormingen door en het land kreeg de kans enigszins te herstellen.
Sobieski als redder van het christendom
Jan III Sobieski realiseerde zich de ongemakkelijke positie waarin het Gemenebest zich bevond: aan vrijwel alle kanten grensde het land aan staten waarmee het Gemenebest oorlogen uitgevochten had. In 1683 sloot hij dan ook een bondgenootschap met Leopold I, keizer van het Heilige Rooms Rijk. De twee heersers beloofden elkaar bij te staan indien de hoofdstad van de andere mogendheid bedreigd werd. Dit was bijna direct na het sluiten van dit verdrag het geval: In 1683 arriveerde een enorm Osmaans leger bij Wenen. Dit was de tweede keer dat Wenen belegerd werd door de Osmanen, wat een grote schok was voor het christelijke Europa. Jan Sobieski toonde zich een man van zijn woord. Met alle troepen die hij kon verzamelen trok hij naar Wenen. Ook andere bondgenoten, Beieren en Saksen, sloten zich hier aan bij zijn legermacht. Aangezien Sobieski de hoogste rang had van alle aanwezigen, voerde hij het leger aan.
Hoewel het Osmaanse leger vele malen groter was dan dat van de bondgenoten zag Sobieski dat Wenen, dat maar over een klein garnizoen beschikte, op het punt stond te vallen. Hij besloot aan te vallen. Dit leidde tot de grootste cavaleriecharge aller tijden. 20.000 cavaleristen, waaronder 3.000 van de befaamde gevleugelde huzaren, stormden op de Osmaanse infanterie af, die al uren in gevecht was met de infanterie van de bondgenoten. Deze charge had een enorm effect doordat het Osmaanse leger versplinterde en demoraliseerde. De strijd duurde nog voort, maar de overwinning was eigenlijk al binnen. Na deze overwinning noemde paus Innocentius XI Jan III Sobieski de redder van het christendom. Bij de Osmanen stond hij bekend als ‘de Leeuw van Lechistan’. Lechistan was een andere benaming voor Polen.
Einde van Jan III Sobieski
Het enorme succes van de slag bij Wenen was de laatste grote daad van Sobieski. Hoewel hij andere campagnes gericht tegen de Osmanen ondernam, behaalde hij hierbij weinig succes. Qua binnenlandse politiek waren de verhoudingen in het Gemenebest door de grote macht van de adel moeizaam: zij toonden weinig interesse in verdere aanvallen op de Osmanen. Ook binnen zijn eigen familie bestond conflict. Sobieski leed in zijn latere jaren aan problemen met zijn gezondheid en stierf uiteindelijk in 1696.
Bronnen
britannica.com Siege of Vienna
warfarehistorynetwork.com 1683 Battle of Vienna
truelithuania.com Polish Lithuanian Commonwealth
britannica.com John III Sobieski
historynet.com Turning the Ottoman tide
Afbeeldingen
wikimedia.org John III Sobieski
wikimedia.org Juliusz Kossak Sobieski