Jeruzalem door de eeuwen heen

De Amerikaanse president Donald Trump heeft in december 2017 Jeruzalem officieel erkend als de hoofdstad van Israël. Daarmee haalt hij zich de woede van veel Arabische landen op de hals. Hoewel Israël in 1980 een verenigd Jeruzalem officieel tot hoofdstad verklaarde, was dat namelijk vooralsnog niet erkend door de Verenigde Naties. De verdeeldheid over de huidige status van Jeruzalem nodigt uit eens een duik te nemen in de tumultueuze geschiedenis van deze cultuurreligieuze smeltkroes.

De ontstaansgeschiedenis van de stad die we tegenwoordig als Jeruzalem kennen bevindt zich in een schemergebied. Rond 1000 voor Christus veroverde de bijbelse koning David de kleine nederzetting genaamd Jebus op de lokale bevolking, de Jebusieten. Hij maakte het als Jeruzalem tot hoofdstad van zijn koninkrijk Israël en liet hier bovendien de ‘Ark des Verbonds’ onderbrengen: de heilige kist waarin de twee stenen tafelen met de Tien Geboden werden bewaard. Onder David’s opvolger Salomo maakte Jeruzalem een bloeiperiode door. De eerste Tempel werd gebouwd en de stad groeide uit tot een politiek en commercieel centrum en een belangrijk pelgrimsoord.

Babylonische en Perzische periode

Na de dood van Salomo rond 930 voor Christus brak er interne onrust uit in het koninkrijk en ontstonden er conflicten tussen de stammen. Het koninkrijk Juda, met als hoofdstad Jeruzalem, splitste zich af van het koninkrijk Israël, dat als nieuwe hoofdstad Samaria kreeg. In deze periode nam ook de dreiging van buitenaf toe. In 587 voor Christus veroverden de Babyloniërs onder Nebukadnezar II Jeruzalem. Salomo’s Tempel werd verwoest en de Joden werden weggevoerd naar Babylon. In 538 voor Christus kwam er een einde aan deze ‘Babylonische Ballingschap’, toen de Perzische koning Cyrus II Babylon veroverde. Hij liet de Joden terugkeren naar het voormalige Juda, waar zij Jeruzalem op bescheiden manier restaureerden.

Hellenisme en de Hasmoneese dynastie

In 332 voor Christus werd het ‘Perzische tempelstaatje’ Juda wederom veroverd, ditmaal door Alexander de Grote. Hij richtte in Jeruzalem geen verwoestingen aan. Anderhalve eeuw later deed de koning van de hellenistische Seleuciden, Antiochus IV Epiphanes, dat wel. De verontwaardiging over de plundering van de stad en onderdrukking van het Jodendom resulteerde in 167 voor Christus in de succesvolle Joodse ‘Opstand van de Makkabeeën’, waarna Jeruzalem tot hoofdstad van de kersverse Hasmoneese dynastie werd uitgeroepen.

Romeinse overheersing

Een onrustige eeuw volgde, waarbij stammen elkaar wederom bestreden. De Romeinen raakten betrokken bij de conflicten. In 63 voor Christus profiteerde Pompeius hiervan door Juda met bruut geweld te onderwerpen en tot een vazalstaat te maken. In 37 voor Christus werd Herodes I benoemd tot koning van de Joden. Hij verstevigde de ommuring van de stad en liet de Tempel herbouwen tot een oogverblindend complex. In 66 na Christus kwamen de Joden in opstand tegen de Romeinse overheersers. Dit kwam ze in 70 duur te staan, toen keizer Titus resoluut ingreep en Jeruzalem wederom liet plunderen. De tweede Joodse opstand van 132 had tijdelijk resultaat, maar in 135 verwoestte Keizer Hadrianus I Jeruzalem. Hij verbande alle Joden uit de stad, die hij vervolgens in Romeinse stijl restaureerde en de naam Aelia Capitolina gaf.

Byzantijnse tijd en moslimverovering

In 330 werd Jeruzalem een christelijke stad, als gevolg van de verovering door Constantijn de Grote. Hij stichtte in 336 de kerk van het Heilig Graf, volgens de overlevering op de plek waar Jezus Christus zowel gekruisigd als begraven zou zijn. Keizer Julianus liet in 362 de Joden weer terugkeren naar Jeruzalem, waarna een lange periode van spanning en kleine conflicten aanbrak. In de 7e eeuw verrasten Ottomaanse troepen onder leiding van Omar Ibn al-Khattab de Byzantijnen, waarna het gebied van 636 tot 1099 onder Ottomaanse overheersing stond. In die periode kregen de Joodse synagogen en christelijke kerken in Jeruzalem gezelschap van een groot aantal moskeeën. De moslims bouwden er bijvoorbeeld één op de voor Joden heilige Tempelberg. 

Koninkrijk Jeruzalem

Op 15 juli 1099 werd Jeruzalem ingenomen door kruisvaarders, die daarbij veel moslims en Joden vermoordden. Godfried van Bouillon aanvaardde de titel ‘Beschermer van het Heilige Graf’ en zijn broer Boudewijn werd in 1100 koning van Jeruzalem. In 1187 heroverden Mohammedanen de stad onder leiding van Saladin op de kruisvaarders, zonder daarbij een bloedbad aan te richten. Vanaf 1229 kwam het koninkrijk Jeruzalem via onderhandelingen tijdelijk in handen van het Heilige Roomse Rijk en in 1291 werd de stad veroverd door het Egyptische Mamluk Sultanaat. 

Het Ottomaanse Rijk

In 1517 eigende sultan Selim I zich Jeruzalem toe, waarna de stad voor vierhonderd jaar tot het Ottomaanse Rijk ging behoren. Onder zijn opvolger Suleiman de Grote bloeide de stad op als nooit tevoren, om in de eeuwen daarna door slecht leiderschap langzaam maar zeker in verval te raken en te verzwakken. Mede dankzij de tolerante houding van de Ottomanen waren de Joden vanaf de 19e eeuw weer de grootste bevolkingsgroep.

Brits mandaat en de staat Israël

In 1917 kwam er een einde aan de Ottomaanse heerschappij, toen Jeruzalem werd ingenomen door de Britse generaal Edmund Allenby, tijdens zijn verovering van Palestina en Syrië namens de geallieerden. Het gebied kwam onder Brits mandaat te staan. In 1947 nam de VN een resolutie aan waarmee Jeruzalem vanwege haar cultuurreligieuze verscheidenheid een speciale ‘internationale status’ kreeg toegewezen, het zogenaamde corpus separatum. Uiteindelijk riep David Ben-Goerion op 14 mei 1948 de staat Israël uit. Hierop brak de Arabisch-Israëlische oorlog uit. Het resultaat daarvan was dat Jeruzalem werd verdeeld tussen Israël en Jordanië. Ondanks de VN-resolutie beschouwde Israël vanaf 1950 Jeruzalem als hoofdstad.

Huidige status van Jeruzalem

Tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967 wist Israël alsnog de ‘oude stad’, Oost-Jeruzalem te bemachtigen. Op 30 juli 1980 nam de Knesset de Jeruzalemwet aan, waarmee het verenigde Jeruzalem officieel tot hoofdstad werd verklaard. Tot op de dag van vandaag wordt deze status echter niet eenduidig erkend door de internationale gemeenschap, in sommige gevallen vanwege anti-Israëlische sentimenten, maar ook omdat nog steeds wordt vastgehouden aan de VN-resolutie van 1947. Voor Palestijnen geldt bovendien dat zij Oost-Jeruzalem beschouwen als de hoofdstad van hun toekomstige Palestijnse staat. De erkenning van heel Jeruzalem als hoofdstad van Israël door een land als de Verenigde Staten is een nieuwe doorbraak in de landurige impasse en kan de voorzichtige vredesonderhandelingen in de regio flink verstoren.

Dit artikel is bewerkt naar aanleiding van de actualiteiten.