Karl Marx: Grondlegger van het communisme

“Hij was de meest gehate en belasterde man van zijn tijd. Regeringen, absolute zowel als republikeinse, wezen hem uit, maar hij schoof dat alles opzij. Zijn naam zal door de eeuwen voortleven en zo ook zijn werk”, aldus Friedrich Engels na het overlijden van Karl Marx. Door zijn radicale gedachtegoed leidde Marx een onrustig en bewogen leven, maar middels de publicatie van Das Kapital legde hij wel de grondslag voor het moderne communisme.

Jeugd

Karl Heinrich Marx werd geboren op dinsdag 5 mei 1818 te Trier, Pruisen. Hij was de derde van in totaal negen kinderen van advocaat Heinrich Marx en diens Nederlandse vrouw Henriette Presburg. Zijn vader was opgegroeid onder de Joodse naam Hirschel Mardochia, maar had zich wegens de opkomst van antisemitische wetgeving in Pruisen nog voor de geboorte van Karl laten bekeren tot het protestantisme. Mede dankzij deze overstap hield Heinrich er een relatief liberaal wereldbeeld op na, met als gevolg dat er bij de opvoeding van zijn kinderen vrijwel geen aandacht werd besteed aan religie.

Studietijd

Op 17-jarige leeftijd schreef Karl Marx zich in voor een studie rechten aan de universiteit van Bonn. Veel tijd in de collegebanken bracht hij echter niet door, want de jonge Duitser stortte zich meteen vol op het studentenleven. Binnen twee semesters groeide hij uit tot vicevoorzitter van het lokale drinkgenootschap, bouwde hij flinke schulden op, werd hij gearresteerd voor openbare dronkenschap en raakte hij zelfs betrokken bij een duel. Na één jaar greep Heinrich daarom in en liet hij zijn zoon overplaatsen naar de universiteit van Berlijn. Daar stapte Marx over op een studie filosofie en werd hij lid van een radicale groep jeugdige idealisten, de jong-Hegelianen.

Rheinische Zeitung

In 1841 behaalde Karl Marx zijn doctoraat in de filosofie, maar vanwege zijn revolutionaire politieke gedachtegoed werd hem een positie als hoogleraar geweigerd. Hij besloot daarom journalist te worden en groeide binnen korte tijd uit tot de hoofdredacteur van de liberale krant Rheinische Zeitung. Via deze betrekking raakte Marx steeds meer betrokken bij het lot van de lokale arbeidersbevolking, die in zijn ogen het slachtoffer werden van de industriële vooruitgang. Na verloop van tijd werd de berichtgeving in de Rheinische Zeitung dan ook steeds kritischer ten opzichte van de kapitalistische overheid, met als gevolg dat de krant in 1843 werd verboden.

Parijs

Na zijn huwelijk met de rijke Duitse edelvrouw Jenny von Westphalen besloot Karl Marx daarom Pruisen te ontvluchten. Hij verhuisde naar de Franse hoofdstad Parijs, waar hij onder meer werk vond als co-auteur van de Duits-Franse Jaarboeken. Een van de andere wetenschappers die meewerkte aan dit project was Friedrich Engels, de Duitse filosoof die later nog een grote rol zou spelen in het leven van Karl Marx. Dit gebeurde echter niet in Parijs, want al na enkele jaren werd Marx ook daar verbannen. Dit gebeurde overigens op verzoek van de Pruisische regering, want Marx had in een artikel de (mislukte) aanslag op koning Frederik Willem IV toegejuicht en daarmee ‘verraad’ gepleegd.

Communistisch Manifest

In 1845 trokken Marx en Engels daarom naar Brussel, waar zij hoopten op meer vrijheid van meningsuiting. Andere bannelingen hadden eerder al dezelfde redenatie gevolgd, met als gevolg dat de twee Duitse filosofen veel socialisten en communisten tegenkwamen in Vlaanderen. Dit bracht Marx in 1846 op het idee voor de oprichting van het Communist Correspondence Committee, een internationale politieke kring van verbannen Duitse radicalen. Een jaar later vond dit initiatief navolging in het buitenland met de oprichting van de Communist League in Groot-Brittannië. Marx en Engels werden vervolgens gevraagd om de beginselverklaring van deze organisatie te schrijven, wat resulteerde in de opstelling van het ‘Communistisch Manifest’.

Revolutiejaar

Aanvankelijk had Marx zich in Brussel vrij mogen bewegen, maar na de uitbraak van het liberale revolutiejaar 1848 werd hij ook hier verbannen. In alle politieke chaos keerde hij daarom terug naar Pruisen, waar hij probeerde de revolutie verder aan te zwengelen door de oprichting van de Neue Rheinische Zeitung. Door zijn revolutionaire activiteiten belandde hij echter opnieuw in de gevangenis, waarna hij wederom het land uit werd gezet. Marx vluchtte daarop in eerste instantie naar Frankrijk, maar bleek ook daar niet meer welkom. Samen met Engels reisde hij daarom af naar Groot-Brittannië, waar hij de rest van zijn leven zou blijven.

Das Kapital

Door zijn gebrek aan vast werk ging het Karl Marx in deze jaren niet voor de wind. Hij leefde in armoedige omstandigheden en was grotendeels afhankelijk van de financiële steun van Engels. Desalniettemin bleef hij zich richten op de studie van de geschiedenis, de economie en het kapitalisme. Het resulteerde in 1867 in de publicatie van zijn magnum opus, Das Kapital, met als ondertitel ‘een kritiek der politieke economie’. Marx introduceerde hierbij een geheel nieuwe economische theorie en legde daarmee de basis voor de latere opkomst van het communisme.

Laatste jaren

De rest van zijn leven richtte Karl Marx zich op het verbeteren en verder uitwerken van zijn meesterwerk. Na het overlijden van zijn vrouw Jenny (1881) ging ook zijn eigen gezondheid sterk achteruit. Karl Marx overleed op 14 maart 1883 te Londen aan de gevolgen van pleuritis. Toen hem gevraagd werd of hij nog een laatste boodschap had snauwde hij: “Donder toch op! Laatste woorden zijn voor zotten en dwazen die tijdens hun leven nog niet genoeg gezegd hebben”.