Kenau Simonsdochter Hasselaer: strijdbaar en vastberaden

Door haar optreden tijdens de Tachtigjarige Oorlog kreeg Kenau Hasselaer de status van nationale heldin. In de 19e eeuw werd haar reputatie echter geschonden doordat de verhalen over haar heldendom niet waar zouden zijn. Dit beeld wordt tegenwoordig weer enigszins hersteld.  Kenau leeft voort in de spreektaal, doordat een vastberaden vrouw nog steeds ‘een kenau’ wordt genoemd.

Kenau werd in 1526 geboren in een vooraanstaande Haarlemse familie. Haar vader was burgemeester van Haarlem en haar zwager was de lijfarts van Willem van Oranje. Over het leven van Kenau bestaat veel onduidelijkheid doordat de bronnen vaag of onbetrouwbaar zijn, maar duidelijk is dat ze in 1544, op 18-jarige leeftijd, trouwde met Nanning Gerbrantszoon Borst, een scheepstimmerman. Samen kregen ze vier kinderen, drie dochters en een zoon. Nanning stierf echter al in het voorjaar van 1562, waardoor Kenau weduwe werd. Ze zette zelf het bedrijf van haar man voort, iets dat niet ongebruikelijk was in haar tijd.

Succes en rechtszaken

Kenau was succesvol in het besturen van het bedrijf. Ze had genoeg geld en fungeerde dan ook als geldschieter voor mensen die een huis wilden kopen. Zelf kocht ze een boerderij in Overveen. Al voor het beleg van Haarlem in 1572 had Kenau een flinke reputatie opgebouwd, die niet altijd even positief was. Zo spande ze tientalleen rechtszaken aan over boetes die ze niet wilde betalen, die ze vrijwel altijd won.

Beleg van Haarlem

Op 3 december 1572 begon het zogenaamd Beleg van Haarlem, toen de Spanjaarden onder leiding van de hertog van Alva de stad aanvielen. Kenau, die uit een familie kwam van sympathisanten van de Opstand, zou volgens ooggetuigenverslagen van Duitse huursoldaten zelf als een leeuw hebben meegevochten tegen de Spaanse aanval. Samen met een groep vrouwen zou ze ‘met spies, bus en zwaard de vijand hebben afgeweerd’. Uiteindelijk capituleerde Haarlem op 8 juli 1573.

De regeringstroepen van de Hertog van Alva probeerden ruim een half jaar de poorten en muren van de stad Haarlem te breken met kanonnen. Pas na 7 maanden belegering, nam het leger van Alva, onder leiding van Don Frederik (Alva’s zoon), de stad in. Dit was een nederlaag voor Nederland, dus waarom spreekt dan juist deze Val van Haarlem al eeuwen tot de verbeelding? Geschiedenis Magazine nummer 4 van 2023 geeft antwoord op die vraag. Wil je meer weten? Bestel dan nu!

BESTEL

Zeeuwse tijd

Na het beleg vertrok Kenau uit Haarlem. Ze reisde haar zuster, die getrouwd was met de lijfarts van Willem van Oranje, achterna naar Zeeland. Hier kreeg ze de belangrijke functie van waagmeester en collecteur van de import van turf in Arnemuiden, waarschijnlijk doordat haar zwager een goed woordje voor haar had gedaan. Haar dochters verklaarden later dat hun moeder in deze tijd ‘onder protectie van zijne excellentie de Prins van Oranje’ had gestaan.

In 1579 vertrok Kenau echter uit Zeeland en kwam weer terug naar Haarlem. Hier had ze namelijk nog een rekening te vereffenen met het stadsbestuur. Ze had tijdens het beleg namelijk een voorraad hout geleverd aan de stad maar was hier nooit voor betaald. Pas na haar dood in 1596 ging het stadsbestuur overstag en werd de schuld voldaan, onder andere door een aanbevelingsbrief van prins Maurits.

Dood

Dat het zo lang duurde voordat het stadsbestuur Kenau wilde betalen is opvallend. Het kan te maken hebben met het feit dat Kenau aan het einde van haar leven werd beschuldigd van kwade praktijken. Zo werd ze enkele malen uitgescholden voor ‘tovenaarster’. Ook haar dochters moesten dit ondergaan. Het is niet duidelijk waarom of waardoor Kenau van hekserij werd beschuldigd. Ondertussen hield ze het bedrijf draaiende. Waarschijnlijk stierf Kenau tijdens een reis naar Noorwegen in 1588, waar ze een lading hout op ging halen. Er werd in ieder geval nooit meer iets vernomen van het schip waarop ze meevoer naar Scandinavië, waardoor de dochters van Kenau meenden dat het in handen was gevallen van zeerovers. Kenau Simonsdochter Hasselaer werd 62 jaar oud.

Reputatie en nagedachtenis

Al tijdens haar leven bestond het vermoeden dat ze geen bijzondere rol had gespeeld in de Tachtigjarige Oorlog. Dit werd echter ook net zo snel weer ontkracht door de sterke mythevorming rondom haar persoon. In de 19e eeuw werd deze mythe opgeheven door onderzoek dat zou bewijzen dat ze geen rol van belang had gespeeld tijdens het Beleg van Haarlem. Tegenwoordig wordt dit weer enigszins hersteld door de vele straatnamen en instituten die naar Kenau worden vernoemd en standbeelden die voor haar worden opgericht

Bron:

• Digitaal vrouwenlexicon

Afbeeldingen:

• Kenau Simonsdr. Hasselaar tijdens het beleg van Haarlem, Ferdinand de Braekeleer, 1829. [Public Domain via Wikimedia Commons]
• Portret van Kenau Simonsdr. Hasselaer (1526-1589), anoniem, 16e eeuw. [Public Domain via Wikimedia Commons]