Louis Grondijs: de participerende oorlogsjournalist

Louis Grondijs die in 1878 in Nederlands-Indië geboren werd groeide uit tot een van Nederlands meest invloedrijke en welbespraakte oorlogscorrespondenten. Zo kreeg hij het door zijn vlotte babbel voor elkaar om in een vliegtuig boven Verdun te vliegen, was hij aanwezig bij het afreden van de laatste Tsaar en ontmoette hij de laatste Chinese keizer.

Jeugd en studie van Louis Grondijs

Geboren in Nederlands-Indië op 25 september 1878 als zoon van een hoofdonderwijzer volgde Louis Grondijs de middelbare school op Java. Na zijn eindexamen in de Javaanse stad Soerabaja vertrok Grondijs naar Nederland om wiskunde en natuurkunde te gaan studeren. Daar richtte hij in 1907 samen met de Nederlandse filosoof Johannes Diderik Bierens de Haan het Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerten op.

Van leraar naar oorlogsjournalist

Toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak besloot Grondijs, die toen leraar was in Nederland, dat hij iets anders wilde dan doceren. Hij nam ontslag en werd oorlogscorrespondent van de Nieuwe Rotterdamsche Courant om verslag te doen van de oorlogssituatie in België. Daar schreef hij wekelijks over de gebeurtenissen die hij meemaakte. Zo beschreef hij toen hij in de buurt van Leuven in een klooster was hoe hij een groep Belgische geestelijken redde van de Duitsers. Zij verdachten de geestelijken ervan dat zij Belgische soldaten toegang gaven tot de kerktoren, van waaruit zij op Duitse soldaten schoten. Grondijs reisde de gevangen priesters achterna naar Brussel en leverde aan de Duitse Gouverneur bewijs voor de onschuld van de geestelijken.

Een vlotte babbel en een vliegtuig van Mangin

Grondijs had een zekere voorliefde voor de hectiek van de oorlog, en besloot daarom om als oorlogscorrespondent te blijven functioneren. Aangezien Nederland neutraal was en Grondijs een Indisch uiterlijk had, wist hij zich neutraal te positioneren en zo toegang te krijgen tot beide partijen van het conflict. Grondijs wist door zijn welbespraaktheid en kennis van de Franse taal meer toegang te krijgen dan andere journalisten. Zo maakte hij de slag bij Verdun mee, waarna hij het tijdens een diner met de Franse generaals Pétain en Mangin voor elkaar kreeg een vliegtuigje te bemachtigen om vanuit daar het slagveld te kunnen overzien. Grondijs noemde zichzelf in zijn verslag tijdens zijn vlucht over de frontlinies een ‘Indische Krijgsgod’.

Vertrouweling van de laatste Tsaar

Grondijs was al vanaf zijn studie gefascineerd door Byzantijnse kunst. Mede daardoor besloot hij in 1915 België te verwisselen voor Rusland. Daar verviel echter zijn rol als neutrale onbevooroordeelde waarnemer. Hij sloot zich zelfs aan bij het leger van de Tsaar om zo, naar eigen zeggen, een eersterangs verslag van de oorlog te kunnen leggen. Maar voor Grondijs bleef het echter niet bij kijken, want tijdens zijn tijd in het leger van de Tsaar vocht hij meerdere malen zij aan zij met de Russen mee. Grondijs nam in 1915 zelfs het bevel van het 46e Siberische regiment over toen hun commandant sneuvelde. Door zijn daden kreeg Grondijs veel waardering van Tsaar Nicholaas II. Dit werd onder andere geuit in verschillende onderscheidingen, waaronder de Orde van Saint-George, in Nederland de Willemsorde genoemd. In 1917 zou Grondijs aanwezig zijn bij het gedwongen aftreden van Tsaar Nicholaas II.

Na de oorlog

Aan het einde van de Eerst Wereldoorlog begon voor Grondijs een nieuw avontuur. Hij sloot zich namelijk aan bij de Witten, de groepering die streed tegen de communistische revolutionairen. Over zijn tijd bij de contrarevolutionairen schreef hij veel verslagen die voornamelijk werden gepubliceerd in Frankrijk en de Verenigde Staten. Toen de communisten de legers van de witten wisten te verslaan reisde Grondijs verder naar Mantsjoerije, een gebied aan de Zuid Oost kant van Rusland aan de Chinese grens. Later, in de jaren 30, zou Grondijs in Mantsjoerije de laatste Chinese keizer Poe’i ontmoeten.

Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Grondijs weer meer geïnteresseerd in wetenschap dan in oorlog. In 1935 was Grondijs tot hoogleraar Byzantijnse kunst en iconografie benoemd op de Rijksuniversiteit van Utrecht. Na de Duitse inval in Nederland dachten de nazi’s een bondgenoot in Grondijs te kunnen vinden, hij was immers fel tegenstander van het communisme, maar Grondijs voelde niets voor het gedachtegoed van de Nazi’s en liet ze dat weten ook. Zo nodigde Duitse officieren hem uit om een lezing te geven over Rusland, hij ging op het verzoek in, maar vertelde de Duitsers naar eigen zeggen wel de ongezouten waarheid.

Zuivering en overlijden

Na de Tweede Wereldoorlog werd Grondijs tijdens de zuivering van de Universiteit van Utrecht door zijn lezingen aan Duitse officieren ondervraagd over mogelijke collaboratie met de Duitse bezetters. Als antwoord daarop citeerde Grondijs stukken uit zijn lezingen, waarin hij felle kritiek uitte op Duitsland. De Nederlandse regering besloot Grondijs’ naam te zuiveren en hij werd opnieuw aangesteld als hoogleraar in Utrecht. Grondijs overleed op 83-jarige leeftijd aan een hartaanval tijdens een potje schermen en werd in Den Haag begraven in zijn scherm uniform.