Luxemburg tijdens WO2

Op 9 juni 2015 maakte het groothertogdom Luxemburg officieel excuses aan de Joodse gemeenschap voor ‘verwijtbare handelingen onder de verantwoordelijkheid van Luxemburgse autoriteiten’. Excuses worden aangeboden naar aanleiding van het onderzoek van Vincent Artuso. Uit zijn onderzoek bleek onder andere dat de autoriteiten niet zomaar de bevelen van de Duitsers opvolgden, maar dat de Jodenvervolging met ‘ijver en bevlogenheid’ werd uitgevoerd.

Bezettingsjaren

Meteen na de bezetting werd de vrijheid van de Luxemburgse Joden ingeperkt. Al in september 1941 moesten ze een gele ster dragen en werden de synagogen gesloten. Vele Joden vluchtte naar Vichy-Frankrijk, maar bleken daar achteraf niet beter af te zijn. In oktober 1941 verboden de Duitsers deze emigratie en begonnen met het deporteren van Joden. Van de 1.300 overgebleven Joden werden er 800 naar de concentratiekampen Theresienstadt en Auschwitz gebracht en, 700 naar een kamp in het noorden van Luxemburg. Al op 19 oktober 1941 werd Luxemburg Judenrein verklaard.

Luxemburgse ijver

Dat de Joodse deportatie zo snel is gegaan, heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat de Luxemburgse autoriteiten meewerkten. In het 190 pagina’s tellende rapport bleek dat de autoriteiten na uitnodiging van de Duitsers met grote ijver te werk zijn gegaan. Zo vervaardigden ze een lijst van 280 Joodse schoolkinderen om de Nazi´s te helpen. Met name verschillende administratiemedewerkers twijfelden er niet aan initiatief te nemen.

Volkdeutsche Bewegung & dienstplicht

Vlak na de bezetting werd de Volksdeutsche Bewegung (VdB) opgericht. Dit was de voornaamste pro-Nazi beweging in Luxemburg, opgericht door Damian Kratzenberg. Op haar hoogtepunt telde de vereniging 8.400 leden en probeerde de Duitse invloed in Luxemburg te versterken. In 1942 werd Luxemburg onderdeel van het Duitse Gau Moselland en verloor daarmee al haar onafhankelijkheid. Dit had tot gevolg dat de dienstplicht in Luxemburg werd ingevoerd en vele Luxemburgse mannen voor het Duitse leger moesten vechten. Van de 12.000 dienstplichtigen vonden er 3.000 de dood.

Verzet in Luxemburg

Er was in Luxemburg vanzelfsprekend niet alleen ruimte voor collaboratie. Omdat het met name in het begin van de oorlog moeilijk was om aan wapens te komen, vond er nog geen gewelddadig verzet plaats. Er werden anti-Duitse folders verspreid en vanaf 1942 hield het verzet zich bezig met het opvangen van dienstplichtigen die niet voor de Duitsers wilden vechten. De bekendste verzetsheld Victor Bodson hielp tijdens de bezetting 100 Joden ontsnappen en werd daarvoor na de oorlog beloond met de titel Rechtvaardige onder de Volkeren.

Na de oorlog

In 1944 werd Luxemburg door de geallieerde troepen bevrijd. De vreugde van de bevrijding was echter van korte duur, omdat Luxemburg zwaar te lijden had onder het Ardennenoffensief. Pas op 12 februari 1945 vertrokken de laatste Duitsers uit Luxemburg. Na afloop van de oorlog heerste er weinig tot niet gesproken over de Luxemburgse collaboratie. Pas in de jaren tachtig waren er voor het eerst tegengeluiden te horen. In het boek Schacko Klak (1988) en de film Déi zwee vum Bierg (1985) werd er ook over collaboratie gesproken. Binnen de wetenschappelijke kringen werd er echter nog steeds niets over geschreven.

Taboe doorbroken

Dat het onderzoek van Artuso de Luxemburgse collaboratie erkent, is een vernieuwing binnen de geschiedschrijving. Volgens de oud-president van het Israëlische consistorie François Moyse is er een taboe doorbroken. ´Het onderzoek laat namelijk zien dat de Luxemburgers een dubieuze houding ten opzichte van de Joden hadden, iets wat altijd tot nu toe altijd vermeden werd in historische onderzoeken.´