Nederlandse emigranten op zoek naar geluk aan de andere kant van de oceaan

Over de hele wereld zijn sporen te vinden van Nederlanders die in de jaren ‘50 hun geluk elders gingen beproeven. Waarom vertrokken ze zo massaal? En was hun nieuwe thuisland wel zaligmakend of waren ze eigenlijk gelukkiger in hun vertrouwde Holland?

Uitzichtloosheid na de Tweede Wereldoorlog

Tussen 1945 en 1954 emigreerde één op de twintig Nederlanders naar landen als Zuid-Afrika, Canada of Australië. Daarnaast dacht 32 procent van de Nederlandse bevolking serieus na over emigratie in 1948. De sentimenten om het moederland te verlaten werden aangewakkerd door de hoge werkloosheid en woningnood in het thuisland. De geboortegolf die na de oorlog op gang kwam, de babyboom, verbeterde de uitzichten op een mooiere toekomst niet. Veel Nederlanders waren teleurgesteld in de onveranderde Europese politiek. Bovendien speelde de angst voor een eventuele Derde Wereldoorlog veel Nederlanders parten. Was er nog wel een toekomst in Nederland?

Geplande migratie

Met het oog op een betere toekomst besloten veel Nederlanders om met het hele gezin en slechts enkele koffers op de boot te stappen. Deze exodus werd door de overheid van harte toegejuicht en zelfs aangemoedigd. Vanaf 1949 plande en bevorderde de Nederlandse overheid de emigratie van Nederlanders actief. In zijn nieuwjaarstoespraak in 1950 zei PvdA-premier Willem Drees: ‘Een deel van ons volk moet het aandurven zijn toekomst te zoeken in grotere gebieden dan het eigen land.’ En Koningin Juliana was meldde in haar troonrede van 1950 dat ‘de snelle bevolkingsgroei en de beperkte oppervlakte aan beschikbare grond een krachtdadige bevordering van de emigratie vereisen.’

Overheidscampagnes

Verschillende historici zijn van mening dat de meeste Nederlanders die daadwerkelijk vertrokken daar persoonlijke redenen voor hadden en zich niet lieten overtuigen door de overheid. Ze kenden dan bijvoorbeeld de positieve ervaringen van familie of buren die de stap gewaagd hadden en volgden hen. Toch probeerde de Nederlandse overheid die beslissing te bevorderen, bijvoorbeeld door het emigratieproces te vergemakkelijken. Zo betaalde ze voor mensen met een laag eigen inkomen de overtocht en kreeg de armlastige emigrant bij aankomst wat geld toegestopt om makkelijker een nieuw leven te starten aan de andere kant van de oceaan.

Emigratieverdragen

De Nederlandse overheid sloot daarnaast gunstige verdragen met de regeringen van Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Vaak werden er in Nederland al Engelse taallessen verzorgd en konden toekomstige emigranten zich al in het thuisland laten omscholen. Hoewel Canada een erg populaire bestemming onder Nederlanders was, hanteerde het land strenge toelatingseisen. Gezinnen mochten bijvoorbeeld alleen de oversteek naar Canada maken als ze gezond waren. Nieuw-Zeeland en Australië ontvingen de Nederlanders daarentegen met open armen. Nederlanders leken veel op Engelsen, waren vaak hoogopgeleid en assimileerden snel. Bovendien hadden de voormalig-Engelse koloniën behoefte aan een nieuwe Westerse bevolking om de uitgestrekte gebieden te bewonen.

Een nieuw leven

Eenmaal aangekomen in het beloofde land begon er een nieuw leven voor de migranten, dat vaak minder avontuurlijk en rooskleurig was dan voorgesteld. Veel migranten kwamen aan in opvangkampen en hadden nog lang te maken met overheden en het afbetalen van leningen. Daarnaast had elk nieuw land ook weer zijn eigen problemen. Zo was er in Australië ook woningnood en bleek er in Canada ook armoede te bestaan.

Integratie

Desondanks integreerden de Nederlanders in het buitenland snel. Binnen één generatie maakten de Nederlanders zich de Engelse taal eigen en ze werkten hard om zo snel mogelijk een nieuw bestaan op te bouwen. De nieuw verworven thuislanden hamerden op de snelle integratie van hun nieuwe inwoners, niet alleen om hen het leven makkelijker te maken maar ook om duidelijk te maken dat de emigratie permanent was. Daardoor ontstond in Nederland het idee dat alleen de mislukkelingen remigreerden.

Emigreren is ontberen

Voor veel Nederlanders bleek integreren toch lastig en werd heimwee een serieus probleem. Uiteindelijk keerde een vijfde van de emigranten terug naar Nederland en velen bleven hun leven lang spijt houden van de beslissing om te emigreren. Uit Australië keerde zelfs 30 procent van de Nederlandse immigranten weer huiswaarts. In de jaren zestig werd daarom het Australische immigratiebeleid aangepast en ging het land meer investeren in Engelse taallessen, vertalers en familiemigratie.

Geluk in Nederland

Toen in Nederland aan het eind van de jaren vijftig de wederopbouw eindelijk zijn vruchten begon af te werpen, nam de nood tot emigreren af en bleken Nederlanders liever het geluk in eigen land te zoeken. Onder druk van de liberalen werd het actieve emigratiebeleid afgeschaft. Dat Nederland ook best iets moois te bieden had, bleek nog geen decennium later met de komst van arbeidsimmigranten uit Marokko en Turkije. De nieuwe generatie ‘gelukszoekers’ bouwden net als de Nederlandse emigranten naar Canada en Australië een nieuw bestaan in een vreemd land op, hopend op een betere toekomst.

Dit artikel is een bewerking van een eerder geplaatst artikel.

Bronnen:

• Geschiedenis Beleven, ‘Ik vertrek! Emigratie uit Nederland vroeger en nu’
• Andere Tijden, ‘Emigratie naar Canada’
• L. Lucassen en J. Lucassen, Winnaars en verliezers. Een nuchtere balans van vijfhonderd jaar immigratie (Amsterdam 2011).
• NIDI/H. van Dalen en H. Nicolaas, ‘Emigratie en de zoektocht naar het goede leven’

Afbeelding:

De inscheping van 61 koeien aan boord van de MS Alioth, die met 50 gezinnen naar Brazilië zal vertrekken, 5 september 1952. Wim Consenheim / Anefo [Public Domain] Nationaal Archief.