Onafhankelijk Oekraïne
Op 24 augustus 1991 verklaarde de Opperste Sovjet van Oekraïne het land onafhankelijk van de Sovjet-Unie. In december van dat jaar werd de onafhankelijkheid bekrachtigd door een volksstemming en erkend door de internationale gemeenschap. Vanaf de vroege middeleeuwen was het land dat nu Oekraïne genoemd wordt, een gebied waar veel verschillende mogendheden om streden. Wat is de geschiedenis van Oekraïne in vogelvlucht?
Grootvorstendom Kiev
Van de negende tot de dertiende eeuw maakte een groot deel van Oekraïne deel uit van het Grootvorstendom Kiev. Het volk dat er leefde stond bekend als de Oost-Slaven. Onder Vladimir de Heilige (978-1015) en Jaroslav de Wijze (1019-1054) beleefde dit rijk haar grootste bloei. Door een huwelijksverbintenis met de zus van de keizer Constantinopel werd het orthodoxe geloof geïntroduceerd. Tot op de dag van vandaag speelt de Russisch-Orthodoxe kerk een belangrijke rol in Oekraïne. Na de elfde eeuw viel het rijk langzaam uit elkaar. In de dertiende eeuw veroverden de Mongolen het gebied. De Oost-Slavische natie viel uiteen in de Oekraïnse, Russische en Wit-Russische natie.
Buitenlandse overheersing
In de veertiende eeuw veroverde het Groothertogdom Litouwen de stad Kiev. Na de fusie van de Litouwers met de Polen bleef Oekraïne tot de zeventiende eeuw beheerst door het Pools-Litouwse Gemenebest. Een overheersing waar een eind aan kwam door de Pools-Russische oorlog van 1654 tot 1667. Vanaf dat moment zouden de Russen voor het overgrote deel de dienst uitmaken in het gebied.
Het oog van de Russische tsaren was ook op het zuiden gericht, richting de Zwarte Zee en het schiereiland de Krim. Daar lag het Khanaat van de Krim, een gebied dat was ontstaan na de Mongoolse veroveringen. Sinds de vijftiende eeuw was het Khanaat een vazalstaat van het Osmaanse Rijk, maar de Tartaarse bevolkingsgroep die er woonde, had nog altijd veel autonomie. Rustig was het er niet. De tartaren ondernamen regelmatig plundertochten in gebieden die door de tsaren of vanuit het Pools-Litouwsse Gemenebest geregeerd werden. Kozakken kozen juist vaak de kant van het Pools-Litouwse Gemenebest en organiseerden zich in het grensgebied tot kleine protostaatjes, vanuit waar ze aanvallen op het Khanaat uitvoerden.
Steeds meer mengden de Russische tsaren zich in het gebied. Peter de Grote had al eens felle gevechten geleverd om beheersing van de kustgebieden rondom de Zee van Azov, maar het was Catharina de Grote die het Russische grondgebied echt naar het zuiden uitbreidde. Haar grote doel was het veroveren van de vruchtbare gebieden iets ten noorden van de Zwarte Zee en de havenplaatsen aan de kust. Daarmee zou het Russische Rijk toegang krijgen tot havens die, in tegenstelling tot de haven van Sint-Petersburg, het hele jaar door ijsvrij waren én dichterbij de grote havensteden aan de Middellandse Zee lagen. Meerdere keren brak er oorlog uit tussen de Osmanen en het Russische Rijk, de eerste keer in 1768. De legers van Catharina boekten successen en in 1772 was de Krim al in Russische handen. Er werd een wapenstilstand gesloten, maar vrede werd nooit bereikt. In 1773 ging de oorlog weer van start. Dit keer met hulp uit de Nederlanden. De Nederlander van Kinsbergen had zich aangemeld voor dienst in de marine van Catharina de Grote en onder zijn leiding versloeg de Russische vloot de Osmaanse vloot in een aantal cruciale zeeslagen. Uiteindelijk werd in 1774 een verdrag gesloten waarin werd vastgelegd dat de Krim onafhankelijk was, maar defacto werd het gebied nu een vazalstaat van Catharina’s rijk. Hoewel er sindsdien meerdere oorlogen zij gevoerd om het gebied, waarvan de Krimoorlog in de negentiende eeuw in Nederland het meest bekend is, lukte het de Osmanen niet om het gebied nog volledig te veroveren.
Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek
In 1917 brak in Rusland de Oktoberrevolutie uit. In de drie jaar erna volgden verschillende regeringen elkaar in snel tempo op. Pas in 1919 stabiliseerde de situatie enigszins. Vanaf 1922 was de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek een onderdeel van de Sovjet-Unie. Er volgde een periode van snelle industrialisatie, maar door de collectivisatie van de landbouw ontstond en een grote hongersnood, de holodomor, in de jaren '30. In 1941 werd Oekraïne veroverd door Nazi Duitsland. Relatief veel Oekraïners collaboreerden met de Duitsers, vanwege hun afkeer voor de Sovjet-Unie van Stalin. Na de oorlog kreeg Oekraïne eindelijk enige stabiliteit en daardoor werd het één van de meest welvarende staten binnen de Sovjet-Unie. In 1986 kreeg het land internationale bekendheid vanwege de kernramp in Tsjernobyl.
Onafhankelijkheidsverklaring
Op 24 augustus 1991 werd het het land uiteindelijk geheel onafhankelijk verklaard door de Opperste Sovjet van Oekraïne, het parlement van de Sovjetrepubliek. Die onafhankelijkheid werd in december van datzelfde jaar voorgelegd aan de Oekraïnse bevolking in een groot referendum. De opkomst bij het referendum was iets meer dan 84% en van de kiezers die naar de stembus gingen, stemde meer dan 92% voor onafhankelijkheid. Wel waren er grote verschillen tussen de verschillende delen van het land. Zo gingen in Sebastopol op de Krim veel minder mensen naar de stembus dan in Kyiv, en in Sebastopol werd veel vaker tegen de onafhankelijkheid gestemd. De verklaring voor die verschillen ligt in de relatief grote Russische minderheid, die vooral in het oosten van Oekraïne woont. Echter, landelijk gezien stemde ongeveer 55% van de Russische minderheid in het land vóór onafhankelijkheid. Met het referendum kozen de Oekraïners ook een nieuwe president. Dat werd Leonid Kravchuk, die in de volgende jaren een moeilijke balanceeract tussen Rusland en het Westen moest uitvoeren.
Sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne is het land echter niet erg stabiel. Corruptie tiert welig op veel plekken in de maatschappij. Daarnaast kampen Oekraïners met de erfenis van de Sovjet-Unie, die eind jaren 90 in veel opzichten totaal aan de grond zat. Daarnaast heeft het land nog altijd een lastige verhouding met het machtige buurland Rusland.
Relatie met Rusland
In 2014 liepen protesten van pro-westerse demonstranten in Kiev uit tot een revolutie. Nadat de toenmalige regering ten val was gebracht, werd deze vervangen door een pro-westerse regeringsploeg. Als reactie hierop scheidden de meer Russisch geörienteerde oostelijke provincies zich af van Oekraïne, en werden de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk uitgeroepen. Een bloedige burgeroorlog tussen het regeringsleger en de door Rusland gesteunde separatisten volgde: 13.000 levens gingen verloren, en anderhalfmiljoen mensen sloegen op de vlucht.
Tegelijkertijd vielen Russiche militairen in 2014 het Oekraïnsche schiereiland van de Krim binnen. Deze troepenmacht, bestaande uit soldaten zonder insignes die al snel bekend werden als 'groene mannetjes', nam de infrastructuur van het schiereiland over en schreef in maart 2014 een referendum uit over de toekomst van de Krim. De uitslag van deze volksraadpleging was duidelijk: maar liefst 96.4 procent van de lokale bevolking stemde voor aansluiting bij Rusland. Als gevolg trad de Krim op 18 maart 2014 toe tot de Russische Federatie. Deze toetreding werd anno 2019 niet erkend door Westerse landen: in hun ogen was sprake van een illegale annexatie van Oekraïens grondgebied.
Vredesproces
Sinds 2014 werden verschillende pogingen ondernomen om het oorlogsgeweld een halt toe te roepen. Zo werd in september 2014 het Minskprotocol ondertekend door afgevaardigden van Oekraïne, Rusland en de pro-Russische separatisten, waarna in februari 2015 Minsk II volgde. Geen van deze overeenkomsten slaagde echter in het beëindigen van het conflict in Oost-Oekraïne, waarna de leiders van Rusland, Oekraïne, Frankrijk en Duitsland in december 2019 een nieuwe poging ondernamen om tot een compromis te komen. Ook dat leidde niet tot een duurzame wapenstilstand, of vrede.
Hernieuwde oorlog
Nadat het Russische leger in de laatste maanden van 2021 een enorme troepenmacht verzamelde aan de grenzen met Oekraïne, viel Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnen. In de dagen ervoor had president Putin ook al de afgescheiden volksrepublieken Donetsk en Loegansk als onafhankelijke staten erkend en in een uitvoerige toespraak gezinspeeld op het feit dat Oekraïne geen onafhankelijke staat zou zijn, maar bij Rusland hoorde. De invasie, werd door de Russische overheid gepresenteerd als een 'speciale militaire operatie' waarmee de Russische minderheden in Oekraïne beschermd zouden moeten worden tegen geweld, en die als doel had om Oekraïne te 'denazificeren'. De oorlog verzandde in een bittere en bloedige strijd. Na een snelle opmars liep het Russische leger vast op de taaie Oekraïnse verdediging en ging het over op een tactiek waarbij langzaam werd opgerukt achter na grote artilleriebombardementen. Daarbij vielen ook talloze burgerslachtoffers. Onder andere in de stad Mariupol, dat tijdens een lang beleg voor een groot deel in puin is geschoten.
De nieuwe oorlog leidde tot een economische en politieke strjid tussen de Westerse Wereld en Rusland, waarbij met reis- en handelsverboden werd geprobeerd de Russische economie dusdanig te ontregelen dat het niet meer in staat is een oorlog te voeren. Daarnaast heeft Oekraïne veel westerse steun gekregen in de vorm van wapenleveranties.
Bron:
