Ontstaan van de eerste lijsttrekkersdebatten op de televisie
Tegenwoordig zijn lijsttrekkersdebatten op TV vaak fel en hard. Dit alles staat in sterk contrast met de eerste lijsttrekkersdebatten uit de jaren ’60, toen de stemming tussen de politici vaak nog joviaal was. Zo staan de deelnemers aan het televisiedebat van 1967 inmiddels bekend als het ‘Klasje van Hoogendijk’.
Het fenomeen van de verkiezingsdebatten op de nationale televisie kwam in 1960 voor het eerst overwaaien uit de Verenigde Staten. Daar namen de presidentskandidaten Richard Nixon en John F. Kennedy het dat jaar in een reeks van vier ‘Great Debates’ tegen elkaar op, met grote gevolgen. De jonge en relatief onbekende Kennedy kwam op televisie namelijk veel enthousiaster over dan Nixon, die de twee weken voor het debat in het ziekenhuis had gelegen en er daarom bleek en vermoeid uit zag. Kennedy won de verkiezingen, en het belang van de televisiedebatten was gevestigd.
Verkiezingen van 1963
De eerste lijsttrekkersdebatten op de Nederlandse televisie volgden drie jaar later, in aanloop naar de verkiezingen van 1963. Onder leiding van presentator en discussieleider Ferry Hoogendijk namen de politici het in een reeks van vier televisie-uitzendingen tegen elkaar op. Hoogtepunt van de campagne was het derde debat op 18 april 1963, waaraan maar liefst zeven politieke leiders deelnamen.
De uitzendingen bleken in de smaak te vallen bij het publiek, maar het effect op de stemmer was nog niet duidelijk. “We hebben er nog geen idee van, hoe gedachten moeten worden verkocht of overgebracht.” zo concludeerde het Algemeen Dagblad op 20 juli 1963.
Klasje van Hoogendijk
Ook in de aanloop naar de verkiezingen voor de Provinciale Staten van 1966 werden er een aantal televisiedebatten georganiseerd. Zo kwamen de lijsttrekkers van de vijf grootste partijen op 22 maart bijeen voor een discussie in het AVRO programma ‘Televisier’, dat die avond gepresenteerd werd door Hoogendijk. De politici zaten naast elkaar in de schoolbankjes en gingen joviaal met elkaar om terwijl zij ondervraagd werden door Hoogendijk, waardoor het geheel al snel bekend kwam te staan als het ‘Klasje van Hoogendijk’.
Het vingertje van Den Uyl
Een jaar later, in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 1967, ging het er een stuk minder gezellig aan toe. Zo trok PvdA leider Den Uyl tijdens de televisiediscussies regelmatig stevig van leer, waardoor hij onder meer KVP’er Norbert Schmelzer in verlegenheid bracht. Partijgenoten van Den Uyl hadden hem van tevoren al gewaarschuwd dat hij tijdens het spreken niet voortdurend met zijn vinger moest zwaaien, aangezien dat belerend over kon komen. “Het ging drie minuten goed, daarna vergat hij het”, zo zou PvdA’er Ed van Thijn zich later herinneren.
Desalniettemin viel Den Uyl in de smaak bij het publiek, dat de televisiedebatten zelf ook zeer waardeerde. Ruim twee miljoen mensen waren rechtstreeks getuige van de grootste televisiediscussie in de reeks, die naderhand beoordeeld werd met een 7.7. Het betekende de definitieve doorbraak van het fenomeen lijsttrekkersdebat, dat sindsdien niet meer weg te denken is uit de Nederlandse politiek.
Harde toon
In de loop der jaren is de toon van het verkiezingsdebat steeds heftiger geworden. Zo bestempelde VVD’er Hans Wiegel zijn opponent Den Uyl in 1972 als een ‘sinterklaas’ en verrichte CDA lijsttrekker Jan Peter Balkenende in 2006 een harde persoonlijke aanval op PvdA leider Wouter Bos met de uitspraak “U draait en u bent niet eerlijk”.
Ook gisterenavond werden er tijdens het lijsttrekkersdebat op RTL weer een aantal felle uitspraken gedaan. Zo beschuldigde Wilders premier Rutte ervan dat hij loog over de besluiten die er in het Catshuis waren genomen omtrent de hypotheekrenteaftrek.
