Paleis en haar tijdperk: de mooiste gebouwen van Europa

Grote mannen bouwden kastelen. Kastelen en paleizen vertellen vaak grote verhalen over het tijdperk waarin ze gebouwd zijn. Bouwstijl is vaak opvallend en interessant. In veel gevallen speelt de geschiedenis een hoofdrol in de versiering van de paleizen. De volgende vier paleizen zijn voorbeelden van pracht, praal en grootsheidswaanzin.

1. Muiderslot - Late Middeleeuwen

In Europa bestaan nog maar weinig intacte middeleeuwse kastelen. Oorlogen en branden deden de meeste kastelen vervallen en verdwijnen. Daarnaast verloren veel kastelen hun middeleeuwse uiterlijk in de loop der tijd. Vaak zijn er gebouwen en muren toegevoegd of afgebroken om te voldoen aan het veranderende doel van het kasteel. Het bekendste middeleeuwse kasteel in Nederland is het Muiderslot, bij Muiden.

Monding van de Vecht

De eerste vermelding van het Muiderslot dateert uit de dertiende eeuw. Een stenen fort werd in opdracht van de Hollandse graaf Floris V gebouwd in 1285. De versterking lag (en ligt) aan de monding van de rivier de Vecht. Het kasteel had een militaire en strategische functie: vanaf deze positie kon de graaf de handel van een grote concurrent, het Utrechtse bisdom, in de gaten houden en eventueel afsnijden.

Een middeleeuws kasteel

Het fort werd in 1567 versterkt met wallen en bastions. Het kasteel moest voortaan een rol spelen in de eventuele verdediging van Noord-Holland. Dit ziet men nog altijd duidelijk terug. Middeleeuwse kantelen, een slotgracht en een ophaalbrug moesten het kasteel beschermen. Er is nog meer aan het kasteel dat herinnert aan het middeleeuwse verleden, in het kasteel bevinden zich nog altijd middeleeuwse harnassen.

Herinneringen aan de Gouden Eeuw

Tegenwoordig is het kasteel in goede staat. Bij restauraties in de negentiende eeuw was niet altijd ruimte voor precieze details; vaak werd overdreven om het middeleeuwse karakter beter zichtbaar te maken. Het interieur van het kasteel stamt grotendeels uit de zeventiende eeuw, toen het kasteel een eigen gouden eeuw doormaakte. De bekende dichter Pieter Corneliszoon Hooft was voor een tijd bewoner van dit kasteel.

2. Versailles – 17e eeuw

Het bekendste paleis van Europa is waarschijnlijk Chateau de Versailles in Frankrijk. Het was oorspronkelijk een klein jachtslot. Lodewijk XIV koos deze positie als zijn nieuwe residentie en liet het uitbreiden. Het lag centraal in Frankrijk en niet ver van Parijs. De uitbreiding begon in 1661 en duurde tot 1678, de aanleg van de tuin nam tien jaar in beslag.

Het middelpunt van Frankrijk

Regelmaat, symmetrie en perfectie kenmerken het paleis en de tuinen. Deze uitstraling was een weerspiegeling van de positie van de koning. Hij zag zich als het letterlijke middelpunt van Frankrijk en vergeleek zich met de zon. De slaapkamer van de koning was zodanig gebouwd dat de koning ontwaakte met het rijzen van de zon. Talloze muur- en plafondschilderingen verbeelden de Griekse en Romeinse mythologie. Lodewijk zag zich als door God aangewezen en vergeleek zich ook met de goden van Olympus. Goud en zilver verbeelden de kleuren van de zon. De bekendste kunstenaars van Frankrijk werden door Lodewijk ingezet om het paleis te sieren.

Een veredeld hotel

Versailles was méér dan een vorstenwoning. Lodewijk nodigde de gehele Franse adel uit om bij hem te ‘logeren’. Voor de adel waren deze logeerpartijen aan het hof een kans om in het gevlei te komen bij de zonnekoning. Lodewijk zorgde op deze manier voor zijn eigen veiligheid. Een strenge hofcultuur moest de adel in het gareel houden. Hij vertrouwde de adel niet op hun verre landgoederen, waar ze onafhankelijk van de koning konden regeren. Met zijn nadruk op luxe bewoog Lodewijk de adellieden ertoe zich koest te houden. Kastelen verloren hun militaire doel en werden statusobjecten.

3. Neuschwanstein – 19e eeuw

Het doel van het kasteel was definitief veranderd. Forten en bunkers hadden definitief de militaire functie van de kastelen overgenomen. In de negentiende eeuw hadden kastelen alleen nog prestigieuze functies. Slot Neuschwanstein, het bekendste kasteel van Duitsland, is hier een voorbeeld van. Het eert het middeleeuwse verleden van Duitsland, met name haar oude riddercultuur. Het werd gebouwd door Ludwig II van Beieren. De bouw begon in 1869.

Neuschwanstein en de Romantiek

Ludwig II was bezeten van de Romantiek. Deze kunststroming hield het negentiende-eeuwse Duitsland in zijn greep. Er was veel aandacht voor de Middeleeuwen, een tijd dat het leven nog eenvoudig en het ridderschap nog nobel was. Middeleeuwse sprookjes en sagen met een Duitse oorsprong waren zeer populair. Moderne bewerkingen van deze erfenis, zoals de opera’s van Richard Wagner waren zeer geliefd door Ludwig. Neuschwanstein is een ode aan de Middeleeuwen en de opera’s van Wagner. Ludwig ging zelfs zó ver, dat hij een volledige grot liet aanleggen in zijn paleis. Deze grot was een verwijzing naar Tannhäuser, een opera van Wagner.

Slechts 11 dagen in zijn nieuwe paleis

Er was iets veranderd, technologische vooruitgang en nieuwe machinerie stelden architecten en koninklijke opdrachtgevers als Ludwig in staat om nóg groter en buitengewoner te bouwen. Treinen en stoomhijskranen maakten bouwen op hoog terrein eenvoudiger. Neuschwanstein staat daarom op een hoge bergrots. Toch maakte dit de aanleg niet minder controversieel. De kosten waren zeer hoog. In een latere fase van zijn leven werd Ludwig krankzinnig verklaard. Een directe aanleiding was de spilzucht van de koning, die zwaar op de staatsschatkist drukte. Hij werd opgenomen en stierf in 1886. Hij heeft slechts 11 dagen in zijn paleis gewoond.

Neuschwanstein en de nieuwe, oude, sprookjes

Kasteel Neuschwanstein werd ook bezocht door een jonge Walt Disney. Het paleis zou een voorname inspiratiebron vormen voor de sprookjespaleizen in de Disneyfilms. De paleizen in Disneylandparken zijn ook gebaseerd op dit kasteel.

4. Paleis van het volk Boekarest – 20e eeuw

Hoe ziet het moderne, twintigste-eeuwse paleis er precies uit? Grote gebouwen dienden nog altijd als statussymbool, de achterliggende ideologie veranderde soms wel. Paleizen voor vorsten veranderden van groteske woonhuizen in prestigieuze parlementsgebouwen voor dictators en mensen met grootsheidswaan. Het Paleis van het Volk in Boekarest, Roemenië, is hier een voorbeeld van.

Volkspaleis is niet toegankelijk voor het volk

Het Paleis van het Volk geldt nog altijd als een van de grootste gebouwen op de wereld. Opdrachtgever was de communistische dictator Ceausescu. Als partijvoorzitter was hij de feitelijke dictator van Roemenië. Hij staat bekend om zijn extravagantie en persoonlijkheidscultus. Hij stelde hoge eisen aan zijn nieuwe paleis: 220.000 vierkante meter aan tapijt werd aangelegd, terwijl 480 kristallen kroonluchters de belichting verzorgden. Ceausescu liet trappenhuizen en kamers afbreken en opnieuw opbouwen als het niet aan zijn gedetailleerde wensen voldeed. Weinig bleef over van de communistische idealen. Ceausescu bewoonde het paleis als een oude koning en was de enige bewoner.

De kurk waar Roemenië op dreef

De bouw van het paleis raakte verweven met de Roemeense communistische economie. 20.000 bouwlui, 5.000 militairen, 1,5 miljoen fabrieksarbeiders en 150 architecten waren direct of indirect betrokken bij het megaproject, dat naast het paleis een herstructurering van Boekarest betrof. Het paleis moest uiteindelijk het nieuwe middelpunt worden van de Roemeense binnenstad. Veertig procent van het Bruto Binnenlands Product was direct, of indirect, betrokken bij de bouw of de winning van bouwmaterialen. Na de val van het Roemeense communisme in 1989 ging de bouw dan ook door, de arbeidsplaatsen waren simpelweg héél hard nodig.

Paleizen van prestige

Een vorst die zich meet met goden, een dictator met grootsheidswaanzin of een ondernemer met een plan; de paleizen van Europa zijn vaak neergezet met een daadkracht die mensen tegenwoordig verbaast. Gigantische sommen geld werden neergeteld voor de mooiste decoraties of de meest aparte liefhebberijen van de opdrachtgever. Geschiedenis en legenden speelden vaak een grote rol in de gebouwen. Waarom deden ze dit? Eén ding is zeker, ze lagen aan de oorsprong van de mooiste en meest opvallende gebouwen van Europa. Hoe zou het paleis van de eenentwintigste eeuw eruit zien?

Leestip:

Elsenburg, de verdwenen buitenplaats – Het ontstaan van het buitenleven aan de Vecht
Redactie: Jan Simonis, Jaap Kottman en Hans van Bemmel
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048341
Winkelprijs: €25,–

Bestel Elsenburg, de verdwenen buitenplaats