Politionele acties op Zuid-Sumatra

Indiëveteraan Harrie Nouwen herkende zichzelf op gepubliceerde foto’s van executies in het voormalige Nederlands-Indië. Naar aanleiding van de foto vertelt Nouwen over zijn ervaringen op Zuid-Sumatra, waar beroepsmilitairen van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch leger (KNIL) in het dorp Gedong Tataan een groep jonge mannen executeerden. De massa-executie vormde onderdeel van de zogenaamde 'politionele acties' die plaats vonden tussen 1947 en 1949.

De 'politionele acties' waren twee Nederlandse militaire offensieven in 1947 en 1948 in de dekolonisatiestrijd in voormalig Nederlands-Indië. Deze woedde tussen 1945 en 1949, nadat Soekarno in 1945 de Republiek Indonesië had uitgeroepen. Aanvankelijk werd met het Akkoord van Linggadjati in 1946 besloten tot een geleidelijke en beperkte dekolonisatie onder Nederlandse leiding, maar de uitvoering van het akkoord mislukte. Nederlandse militairen vertrokken naar Indië in de overtuiging dat ze nodig waren om de orde en de vrede te herstellen. Dit bleek niet zo te zijn en ze kwamen al gauw terecht in een guerrillaoorlog tegen de Indische opstandelingen.

Eerste Politionele Actie

Gedurende de Eerste Politionele Actie in 1947 werd vooral ingezet op belangrijke productiegebieden op Java om de economie weer op gang te krijgen. De operatie kreeg de naam ‘Product’ en vond plaats onder leiding van legercommandant generaal Simon Spoor. Naast Java was er een offensief op Sumatra dat vooral was gericht op de uitbreiding van de bestaande Nederlandse enclaves rond de grote steden. De gebiedsuitbreidingen op Zuid-Sumatra bleven uiteindelijk relatief bescheiden, in tegenstelling tot Java, waar bijna heel West- en Oost-Java werd bezet. Het offensief op zowel Java als Sumatra werd na twee weken gestaakt onder druk van de Verenigde Naties.

Executie in Gedong Tataan

Hoewel Nederlandse militairen aanvankelijk niet veel weerstand ondervonden gingen Republikeinse opstandelingen langzaam maar zeker over tot een guerrillastrijd. Als reactie hierop vond in Gedong Tataan de executie van een groep jonge Indiërs plaats. Hoewel de mannen volgens Nouwen geen militaire uniformen droegen, werd door Nederlandse militairen aangenomen dat de mannen bij het Republikeinse Leger hoorden. De vermissing van zeven Nederlandse militairen na een patrouille droeg volgens Nouwen bij aan de keuze om over te gaan tot de executie, omdat werd aangenomen dat ze waren vermoord door het Indonesische Republikeinse Leger.

Tweede Politionele Actie

Naar aanleiding van de oplaaiende guerrillastrijd vond in december 1948 de Tweede Politionele Actie plaats. Dit keer was het Nederlandse militaire offensief gericht op de bezetting van de resterende Republikeinse gebieden en de gevangenname van Republikeinse leiders. Onder zware druk van de Verenigde Staten en de Verenigde Naties was Nederland uiteindelijk genoodzaakt zich terug te trekken en kreeg Indonesië op 27 december 1949 zijn onafhankelijkheid.

Nieuw bewijs voor standrechtelijke executies

Omdat nog relatief weinig bekend is over de politionele acties hebben drie historische instituties in 2012 om subsidie gevraagd voor een nieuw onderzoek. De foto van de executie in Gedong Tataan vormt samen met andere foto’s die vorig jaar opdoken het bewijs dat Nederlandse militairen standrechtelijke executies uitvoerden in de strijd tegen Indische opstandelingen eind jaren ’40. De foto levert dus een belangrijke bijdrage aan het historisch onderzoek naar de dekolonisatie van Indonesië.

Meer weten? Lees hier meer over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd.