Tastbaar bewijs van de Holocaust in Sobibor

Over de gruwelen die zich hebben afgespeeld in de werkkampen en vernietigingskampen van de Tweede Wereldoorlog is lang niet alles bekend. Dit bewijzen archeologen  met opgravingen van persoonlijke objecten en resten van kampen. Een archeoloog als Ivar Schute kan hiermee een duidelijker beeld schetsen van de duistere bladzijde in de geschiedenis.

Werkkamp in Groot-Brittannië

Oorlogsarcheoloog Schute is gespecialiseerd in het bestuderen van overblijfselen van kampen uit de Tweede Wereldoorlog. Zijn meest recente onderzoek vond plaats op het Britse Kanaaleiland Jersey, waar tussen 1942 en 1944 voornamelijk Fransen en Noord-Afrikanen als dwangarbeiders werden ingezet. Jersey was het enige deel van Groot-Brittannië dat Hitler tijdens de Tweede Wereldoorlog in handen heeft gehad.

De toegevoegde waarde van archeologie

Hoewel de vondsten bij het kamp Wick op Jersey tegenvielen, geeft het werk van Schute een bijzonder inzicht in de geschiedenis. Van Wick zijn namelijk geen enkele getuigenverklaringen of Duitse documenten bekend. ‘Hoe geringer de historische kennis, hoe groter de toegevoegde waarde van de archeologie’, aldus Schute.

Vernietigingskamp Sobibor

Het meest omvangrijke werk van Schute vond plaats in Sobibor. Dit vernietigingskamp werd in 1941 in Polen opgericht samen met drie andere, nadat de Duitsers hun Endlösung der Judenfrage (oplossing voor het Jodenprobleem) hadden bedacht. Sobibor werd dus gebouwd met een duidelijk doel: de systematische vernietiging van alle joden die leefden onder het nazi bewind.

Reinhard Heydrich

Reinhard Heydrich, die ook wel bekend stond als de ‘het blonde beest’ en door Hitler ‘de man met het ijzeren hart’ werd genoemd, zette deze plannen uiteen voor zijn nazibroeders bij de Wannsee-conferentie van 1942. Sobibor werd in mei 1942 operationeel  en sloot in november 1943 na een opstand van joodse arbeiders, die gedwongen meehielpen aan de doodmachine.

Het moordproces

Transporten naar Sobibor kwamen aan vanuit het oosten en het westen van Europa. De westerse joden, waaronder 34.313 uit Nederland, hadden geen idee dat ze ter dood werden gebracht. Bij aankomst op Sobibor werden de nietsvermoedende mensen verteld dat zij na de reis om hygiënische reden moesten douchen.

Handdoek en zeep klaargelegd

Om het toneelstukje overtuigend te maken, kreeg men een nummertje waarmee na het douchen de persoonlijke bezittingen weer opgehaald konden worden. Bovendien werd een handdoek en zeep klaargelegd. Eenmaal aangekomen in het hok met douchekoppen werden de Joden vergast met uitlaatgassen van een buitgemaakte motor van een Sovjettank. In Sobibor kwamen uiteindelijk minstens 170.000 joden om het leven.

Gouden tanden

De archeologische vondsten die gedaan werden, bevestigen de verhalen van het kleine aantal overlevenden van Sobibor.  Door de stenen funderingen op te graven, wisten Schute en zijn team precies waar de gaskamers van Sobibor hebben gelegen. Rond deze gaskamers vonden zij ook gouden tanden, die dwangarbeiders uit de gebitten van de net vergaste joden moesten breken. Goud bleef immers goud, zo dachten de nazi’s. De tanden die nog gevonden zijn, werden vermoedelijk door de joodse dwangarbeiders in de grond gestampt als een daad van verzet.

Persoonlijke voorwerpen

Op de plek waar de selectie plaatsvond (een klein percentage joden werd niet meteen gedood) zijn veel persoonlijke bezittingen teruggevonden. Denk hierbij aan ringen, munten, eetgerei en naamplaatjes. Hieruit trokken de archeologen de conclusie dat de joden uit het westen van Europa geen idee hadden van hun naderende einde. Van de joden uit het oosten zijn vrijwel geen bezittingen teruggevonden. Zij hadden deze al eerder moeten afstaan en vreesden al het ergste. Dit komt ook terug in het verhaal van overlevende Chaskiel Menche. Omdat de lichamen van de slachtoffers werden verbrand, zijn de kleine voorwerpen het enige tastbare bewijs van de verschrikkingen van Sobibor. De archeologische vondsten zijn daarmee van onschatbare waarde voor ons historische bewustzijn.