The Great Stink

Bij de Europese conferentie voor geowetenschappen in Wenen in 2018 is gewaarschuwd dat rivieren wereldwijd steeds meer vervuild raken. In 1858 was er in Londen ook sprake van riviervervuiling, wat destijds resulteerde in the Great Stink.

De Theems: zowel een waterbron als een afvalstortplaats

In de zomer van 1858 werd Londen getroffen door een hittegolf. In de stad bedroeg de temperatuur ruim 47°C. Hierdoor daalde het waterniveau van de Theems, de rivier die dwars door Londen stroomt.

In de Theems werd al eeuwenlang allerlei menselijk, dierlijk en industrieel afval geloosd. Rond het jaar 1600 waren al veel inwoners van mening dat de verontreiniging van de belangrijkste waterbron van Londen een groot probleem was. Maar er bestond geen plan om dit probleem op te lossen, en de Theems bleef dan ook gebruikt worden zowel als waterbron en als afvalstortplaats. Zodoende was de Theems aan het begin van de negentiende eeuw de meest vervuilde en meest onhygiënische rivier ter wereld.

Stank en ziekten verspreidden zich over de stad

Veel van het afval in de rivier spoelde door het dalende waterniveau aan op de oevers. Daar begon het door de hitte te rotten. De stank die door dit proces ontstond en die de bijnaam “the Great Stink” kreeg, verspreidde zich over de hele stad, die in 1858 meer dan 2,5 miljoen inwoners telde.

In de negentiende eeuw bestonden veel theorieën over het ontstaan en de verspreiding van epidemische ziekten, zoals cholera. Londen werd in 1831 voor het eerst getroffen door een cholera-uitbraak, die meer dan 6.500 slachtoffers maakte. In 1848 en in 1853 waren er nog twee cholera-uitbraken, waarbij respectievelijk meer dan 14.000 en meer dan 10.700 Londenaren omkwamen. De heersende opvatting over het ontstaan en de verspreiding van cholera was dat dit gebeurde door het inademen van slechte lucht; de zogeheten miasmatheorie.

Overheid moet het open riool reinigen

Door the Great Stink waren veel Londenaren dan ook bang dat zij de gevreesde choleraziekte zouden oplopen. Zij eisten daarom dat de overheid zou ingrijpen en de Theems zou reinigen.

Eén van de bekendste voorstanders van deze eis was de Britse scheikundige Michael Faraday. Faraday schreef in 1855 een brief naar The Times nadat hij met een boot op de Theems had gevaren. In de brief beschreef hij hoe hij tijdens de boottocht stukjes papier in de rivier had laten vallen, die al geheel uit het zicht verdwenen waren voordat ze zelfs maar twee centimeter waren gezonken. Dat bewees dat de gehele rivier een ondoorzichtige, lichtbruine vloeistof was. De Theems was volgens Faraday nauwelijks meer dan een open riool.

Britse parlementariërs zijn niet immuun

Hoewel de leden van de Londense elite in het verleden niet veel last hadden van de vervuilde rivier, waren ook zij in 1858 niet immuun voor the Great Stink. De Britse parlementariërs die in Westminster zetelden, dat dichtbij de Theems lag, hadden zoveel last van de stank dat sommigen overwogen om het parlement te verhuizen naar een andere stad. Eerder was al tevergeefs geprobeerd om de stank tegen te gaan door de gordijnen binnen het parlementsgebouw te doordrenken met kalkchloride.

Door de publieke druk en door de grote overlast van de stank, besloot de Britse overheid op 15 juni 1858 om eindelijk actie te ondernemen. Binnen achttien dagen werd een wet aangenomen die het mogelijk maakte om een verbeterd en uitgebreider rioolnetwerk aan te leggen.

Joseph Bazalgette

Joseph Bazalgette, een ingenieur die al een aantal jaar had gewerkt aan verscheidene ambitieuze plannen voor nieuwe sanitaire voorzieningen, werd ingehuurd om het aanleggen van het rioolnetwerk in goede banen te leiden. Hij voorzag de stad van rioolbuizen die parallel aan de rivier liepen, regenwater en afvalwater opvingen en deze ver buiten de stad in zee loosden. In totaal werd het rioolnetwerk uitgebreid met bijna 134 kilometer aan nieuwe riolen.

Daarnaast creëerde Bazalgette ook de kades aan de oevers van de Theems in Londen: de Thames Embankment. Hiervoor werd 89.000 vierkante meter land gewonnen. De kades zorgden ervoor dat de rivier sneller ging stromen, waardoor het met uitwerpselen vervuilde slib van de rivier minder snel bleef liggen en dus minder stank veroorzaakte. Hierdoor, en door het nieuwe rioolstelsel, konden de bewoners van Londen weer opgelucht ademhalen.

Als dank voor zijn werk werd Bazalgette in 1875 geridderd en in 1883 verkozen als voorzitter van het Institution of Civil Engineers. Aan de rivierzijde van de Victoria Embankment, dat onderdeel uitmaakt van de Thames Embankment, is nog een monument te vinden ter ere van de in 1891 overleden Joseph Bazalgette.