Vrouwen in de oorlog: voedseldistributie in WOI

1914, de Eerste Wereldoorlog breekt uit en hoewel Nederland neutraal blijft, komt het land al gauw in de problemen. Uit angst voor schaarste begon de Nederlandse bevolking massaal levensmiddelen in te slaan. Daarom werden veel levensmiddelen verdeeld per bonnen. Zo moesten voedsel en andere belangrijke goederen eerlijker verdeeld worden. Toch was de bevolking het hier niet helemaal mee eens.   

Import

Veel Nederlandse werden geïmporteerd en daar zat een groot probleem. Door de oorlog werden veel aanvoerlijnen doorgesneden en daardoor daalde de import vrijwel meteen toen de oorlog uitbrak. Dit gebeurde door de zeeblokkade van de Britten en de aanvallen van Duitse duikboten op Nederlandse schepen. De Nederlandse regering moest dus snel iets bedenken om het land draaiende te houden en de bevolking te voeden. Zo werd de Levensmiddelenwet in 1914 opgesteld, deze wet hield in dat burgemeesters de bevoegdheid kregen om beslag te leggen op goederen van de illegale handel en die tegen maximumprijzen ter beschikking mochten stellen aan de bevolking. 

Situatie verslechterd

In 1915 werd Nederland inmiddels vanaf twee kanten op zee bedreigd en er werden twaalf Nederlandse koopvaardijschepen getorpedeerd door Duitse duikboten. De situatie in Nederland werd alleen maar slechter. Het voedsel werd schaarser, de prijs van goederen en de illegale handel groeide enorm.

Distributiewet

In de zomer van 1916 was het vooruitzicht van de voedselvoorraden zo somber geworden dat Folkort Posthuma, de Minister van Landbouw, Handel en Nijverheid, een nieuw wetsontwerp indiende. Deze nieuwe wet werd later bekend als de Distributiewet. Volgens Posthuma was de gemeentelijke verdeling van goederen uitgelopen op een chaos en moest er ingegrepen worden. Door de Distributiewet kreeg minister Posthuma bevoegdheden om de verdeling van de levensmiddelen centraal te regelen. Hij stelde de prijzen vast en zorgde ervoor dat de verschillen tussen de markt- en de maximumprijs voor 90% vergoed werden door de overheid. De kritiek op Posthuma volgde al snel gezien hij 20 miljoen gulden had uitgetrokken voor de distributie, was dit wel genoeg?  Niemand wist namelijk hoe lang de oorlog nog zou duren. Toch werd de wet desondanks alle kritiek doorgevoerd op 19 augustus 1916.

Aardappelen of brandstof?

In de zomer van 1917 barstte de bom bij de bevolking. Naast de tekorten op de algemene levensmiddelen, begonnen de aardappelen, hét volksvoedsel, nu ook schaars te worden. Dit kwam omdat Nederland moest kiezen tussen aardappelen of brandstof, de regering koos uiteraard voor de brandstof om het land nog enigszins draaiend te houden. Niet wetende dat de schaarse aardappelen voor een enorm oproer zouden zorgen. De vrouwen in vooral Amsterdam kwamen in opstand en schreven brieven naar Posthuma smekend voor meer voedsel voor hun gezinnen. Ook werden er brieven naar Posthuma verstuurd met doodsbedreigingen. Eind 1917 namen de vrouwen het recht in eigen handen en begonnen onder leiding van Luberta de Vries-De Hondt aardappels te stelen die eigenlijk voor militairen bestemd waren. Wethouder Josephus Jitta wilde dat het Nederlandse volk zich over zijn eetgewoontes heen zou zetten en gewoon rijst zou eten, wat wel voorradig was.

Bloedbad in Amsterdam

De vrouwen wilden niks weten van nieuwe eetgewoontes en bleven op zoek gaan naar voorraden aardappels. De vrouwen trokken van vrachtschepen naar pakhuizen en eisten dat ze de winkels mochten doorzoeken voor aardappelen. De vrouwen begonnen te staken en al snel deden arbeiders met hen mee. De lokale overheden stonden machteloos tegenover dit oproer en kregen al snel hulp van het leger. Op 5 juli 1917 werden dan ook militairen ingezet op het Amsterdamse Haarlemmerplein, waar zij twee keer op bevel schoten op de menigte. De demonstraten renden alle kanten en werden achtervolgd. De uit de hand gelopen opstand heeft uiteindelijk 9 doden en 114 gewonden gekost.

De schuld van Posthuma

Hoewel de Distributiewet van Posthuma enige orde verzorgde, kreeg hij wel alle schuld op zich van de situatie in Nederland. De hoeveelheid levensmiddelen die met bonnen verkrijgbaar waren, was volgens velen te laag en de kwaliteit van het voedsel was slecht.  Toch zou de situatie in Nederland veel rampzaliger zijn gelopen als de Distributiewet niet was ingesteld. Posthuma zorgde met zijn systeem dat zelfs de allerarmste te eten kregen. De honger en tegenslagen zorgden ervoor dat Posthuma de zondebok van de bevolking werd.