Waar komt de zachte G vandaan?
Verschillende mensen spreken bepaalde woorden en klanken verschillend uit. Onder andere je opvoeding, waar je vandaan komt en met welk deel van je mond je praat bepalen hoe je woorden uitspreekt. Zo spreken een Amsterdammer en een Eindhovenaar allebei Nederlands, maar toch klinkt het heel anders. De bekendste klank waar dit voor geldt is waarschijnlijk de G. Waar komt deze zachte G precies vandaan?
De uitspraak van de G
De G wordt in het Nederlands op twee verschillende manieren uitgesproken. In de zuidelijke helft van het land, in de volksmond al snel ‘onder de rivieren’ genoemd, spreken mensen vooral met een zachte G, terwijl erboven juist vaak met een harde G wordt gesproken. Beide vormen van de G ontstaan door een vernauwing in de mond bij de uitspraak. Het verschil zit hem in waar deze vernauwing plaatsvindt. Bij de zachte G vindt er een vernauwing plaats bij het gehemelte, terwijl de vernauwing bij de harde G juist meer achter in de mond plaatsvindt. Hierdoor ontstaat er een verschil in klank. Dit verschil lijkt misschien klein, maar is desondanks opvallend. Zo rijmen de woorden lachen en vlaggen met een harde G wel, maar wanneer je ze met een zachte G uitspreekt niet.
De oorspronkelijke G
Aangezien in het grootste deel van Nederland de harde G gebruikt wordt, gaat een groot deel van de bevolking ervanuit dat de zachte G een afwijking is, maar niets is minder waar. Taalkundigen gaan er namelijk vanuit dat de zachte G de ‘oorspronkelijke’ G van de Nederlandse taal is. Die G-klank ontstond lang geleden, toen Nederlands, Duits, Engels, Fries en meer talen nog eigenlijk één en dezelfde taal waren. Toen de verschillen tussen die talen steeds groter werden, bleven er een aantal gelijkenissen in zitten. Een van die gelijkenissen was de klank die we nu de zachte G noemen. Zo hadden zowel de Engelsen als de Duitsers een zachtere versie van deze letter, zoals in het Engelse woord ‘good’ of het Duitse ‘sich. Doordat de talen zo verwant aan elkaar waren, werd er ook in het Nederlands gesproken met een zachtere G, die sterk leek op de klank in het Duitse ‘sich’.
Harde G verjaagt langzaam de zachte G
Het Nederlands had dus eerst alleen de zachte versie van de G, maar inmiddels is de harde G in Nederland dominant geworden. Er is in de loop van de jaren dus iets veranderd. Het is niet te zeggen wanneer dit precies is gebeurd, maar wel staat vast dat dit honderden jaren geleden is. Taalkundigen gaan ervanuit dat de harde G in Holland is ontstaan, maar hoe en wanneer precies is bijna niet te achterhalen. Een mogelijkheid is dat de harde klank is ontstaan onder invloed van het Jiddisch. Vanaf de zestiende eeuw vestigden veel Joden zich in Holland. Zij spraken Jiddisch, een mengtaal tussen Duits en Hebreeuws, waarin een aantal klanken zitten die erg op de harde G lijken. Een andere verklaring kan zijn dat iemand de G meer naar achteren is gaan maken in zijn of haar keel, waardoor er een nieuwe, hardere klank ontstond. Doordat Holland het culturele en economische centrum van Nederland was, zal dit zich langzaam zijn gaan verspreiden. De klank verspreidde zich zo eerst in Holland zelf, om vervolgens de overstap te maken naar andere regio’s. Na verloop van tijd werd de harde G de dominante manier van het uitspreken in Nederland.
Brabant en Limburg behouden zachte G
Tegenwoordig spreken mensen ten zuiden van de Rijn, dus in Brabant en Limburg, vaak nog met een zachte G, terwijl mensen boven de rivieren de G op de harde manier uitspreken. Dit is van oudsher te verklaren door de geografische ligging van de regio’s. Om vanuit Holland naar Brabant en Limburg te gaan, moest je de grote rivieren oversteken. Dit was eeuwen geleden een stuk lastiger dan het nu is. Doordat er minder bruggen waren en vervoersmiddelen veel trager waren, duurde zo’n reis ook vele malen langer. Hierdoor was er minder intensief contact tussen Holland en de zuidelijke regio’s dan tussen Holland en de andere gebieden. Daardoor kon de harde G ten zuiden van de rivieren nooit dominant worden.
Tegenwoordig wordt de zachte G door veel mensen gezien als een stukje identiteit. Brabanders en Limburgers zijn vaak trots op hun bourgondische en gezellige levensstijl en de zachte G is in de loop van de jaren onderdeel van die identiteit geworden. Hierdoor zijn deze zaken zo met elkaar verbonden, dat het behouden van de zachte G onderdeel is geworden van het behouden van de Brabantse en Limburgse cultuur.
