Waarom zijn China en Taiwan nog altijd in conflict?

Regelmatig spreekt China dreigende taal uit naar Taiwan. Taiwan zoekt op haar beurt weer vaak steun van allerlei militaire bondgenoten die het land kunnen bijstaan in het geval van een Chinese inval. Zo'n inval lijkt niet ondenkbaar. De Chinese regering ziet Taiwan nog altijd als een afvallige provincie. Hoe komt dat?

Begin 2019 maakte China een ‘goed voornemen’ bekend. Het land liet in felle bewoordingen weten dat het tijd werd voor een hereniging. De ‘afvallige provincie’ Taiwan moest weer herenigd worden met het moederland, desnoods met geweld. In 2022 leek het conflict verder op de spits te worden gedreven toen de voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden aankondigde een bezoek te brengen aan Taiwan. De Chinezen reageerden furieus op die aankondiging en dreigden zelfs met militaire stappen. Het is het zoveelste hoofdstuk in een conflict dat al lang gaande is.

Relatie China en Taiwan

Formosa: VOC en Chinees

Taiwan en China hebben al eeuwen een bewogen relatie met elkaar. Al in het jaar 239, tijdens de periode van de Drie Koninkrijken zou een ontdekkingsvloot van het Koninkrijk Wu Taiwan hebben bezocht. In de zeventiende eeuw vestigde de VOC een kolonie op het eiland onder de naam Formosa. De VOC had eerder geprobeerd om zich op de Penghu-eilanden te vestigen, maar de dreiging van een Chinese aanval liet de VOC uitwijken naar Formosa, dat niet door de Chinezen werd geclaimd. Om de kolonie van voldoende arbeidskrachten te voorzien, werden veel Chinezen van het vasteland naar het eiland gebracht.

In 1661 kwam de VOC-kolonie op Formosa ten einde. Chinese troepen onder leiding van veldheer Koxinga versloegen na een lang beleg de Nederlandse bezetting van Fort Zeelandia. De nazaten van Koxinga vestigden er nog een tijdje een eigen rijkje, dat in 1683 opging in het grote China.

Chinese heerschappij

Het eiland bleef Chinees, tot de eerste Sino-Japanse oorlog (1894-1895). De oorlog verliep desastreus voor de Chinezen van de Quing-dynastie, en Japan kon Taiwan bezetten. Zodoende bleef het eiland onder Japans bestuur tot en met de Tweede Wereldoorlog. In die periode investeerde het Japanse Keizerrijk veel in de economie en cultuur van Taiwan, dat daarmee een hecht deel van het Keizerrijk werd. Onderwijl bleef het op het Chinese vasteland onrustig. Het keizerrijk kwam ten val en de Chinese Republiek werd geïnstalleerd. De Chinese Republiek was echter alles behalve een stabiele staat. Communisten en nationalisten waren verwikkeld in heftige conflicten.

Burgeroorlog en Tweede Wereldoorlog

De Tweede Wereldoorlog veranderde alles. Nog voor de Tweede Wereldoorlog uitbrak, raakten Japan en China verwikkeld in de Tweede Chinees-Japanse oorlog, waarin Japan grote delen van China bezette. Noodgedwongen zetten communisten en nationalisten hun tegenstellingen opzij om de Japanse invasie het hoofd te bieden. De Tweede Chinees-Japanse oorlog en de Tweede Wereldoorlog, zouden in elkaar overlopen en voor een ingewikkelde situatie zorgen, toen de Japanse legers zich overgaven.

Relatie China en Taiwan

Na de oorlog werd de Republiek China de facto de machthebber in Taiwan. Chinese troepen hadden het eiland na de Japanse overgave bezet. Het Chinese leger was echter net zo verscheurd als het land voordat de oorlog begon, maar nu waren de verschillende facties in het leger ook nog eens tot de tanden bewapend. Het waren echter de nationalistische troepen die de grootste klappen hadden gekregen in gevechten met de Japanners, terwijl de communistische troepen dankzij hun guerrillatactieken veel invloed hadden gewonnen, en minder grote verliezen hadden geleden. Al snel laaide het conflict op, en mondde uit in de Chinese Burgeroorlog.

Verdrag van San Francisco

Door de Chinese burgeroorlog werd China niet betrokken bij de formele vredesbesprekingen na de Tweede Wereldoorlog. Zowel nationalistisch- als communistisch China werd niet in staat geacht om betrokken te zijn bij zulke besprekingen. Daardoor deed Japan in het Verdrag van San Francisco dat in 1951 werd getekend wel formeel afstand van Taiwan, maar werd er formeel geen staat aangewezen die de macht op het eiland mocht overnemen. Daarmee kwam Taiwan in een staatsrechtelijk vacuüm terecht.

Taiwan, of China in de VN?

Het einde van de gevechten in 1950 betekende niet het einde van de politieke strijd. De beide kampen claimden de soevereiniteit over heel China, dus het vasteland en het eiland. De politieke strijd die ontstond, was niet alleen een strijd van twee staten tegen elkaar, maar ook een strijd van respectievelijk de communistische en de nationalistische staat om internationale erkenning als het enige legale China. Daarmee bestonden er dus in zekere zin twee China’s. Een belangrijke inzet in de politieke strijd was deelname aan de Verenigde Naties. De zetel van China in de VN bleef tot 1971 bezet door een afgevaardigde van de nationalistische Democratische Republiek China, maar de communistische Volksrepubliek China boekte een belangrijke overwinning toen de VN resolutie 2758 aannam, waarin werd bepaald dat de zetel voortaan toekwam aan de communisten. Tegelijk bepaalde de resolutie dat er slechts één China bestond. Furieus trokken de afgevaardigden van de nationalisten zich terug uit de VN.

De notie dat er slechts één China bestaat, heeft deelname van Taiwan aan de VN sindsdien geblokkeerd. In 1991 gaf de regering in Taipei haar claim over heel China op. Aan het begin van de 21e eeuw begon het land aan een nieuwe ‘bid’ voor een zetel in de VN, dit keer niet onder de naam China, maar als Taiwan. Desondanks liep die poging om weer opgenomen in de VN in 2007 nog steeds stuk op de tekst dat er slechts één China bestaat. Ondertussen blijft Bejing haar claim over Taiwan handhaven.

Onduidelijke status van Taiwan

Daardoor is nog volstrekt onduidelijk of Taiwan een onafhankelijke staat is. Staten die banden met Bejing hebben, kunnen volgens de Chinezen daarom geen banden met Taipei hebben. Veel landen hebben daarom geen officiële ambassade, maar bijvoorbeeld een ‘handelspost’. Alleen de Verenigde Staten hebben Taiwan als onafhankelijke staat nog enigszins erkend. In de jaren ’50 besloot de VS de militaire bijstand te verlenen in het geval dat de Chinezen het eiland van Taiwan probeerden te bezetten. Onder het mom dat de kwestie Taiwan sinds het verdrag van San Francisco ‘onopgelost’ is, heeft het land naar eigen zeggen de ruimte om wel contacten met Taiwan te onderhouden.

Daarnaast onderhouden er steeds meer landen sterkere banden met Taiwan. Zo trekt Japan steeds meer naar Taiwan toe, vooral op het gebied van militaire samenwerking. Nederland heeft ook zo'n 'handelspost' in Taiwan. In 2020 haalde Nederland zich nog Chinese woede op de hals door de naam van het handelskantoor te veranderen. Het 'Netherlands Trade and Investment' Office' heet sindsdien 'Netherlands Office', een naam die volgens de Chinezen veel meer politiek gewicht heeft.