Wijn halen: wijnhavens langs de Rijn en de kust

Anno 2018 is Nederland een wijnproducerend land, met een bescheiden productie van ongeveer 1 miljoen flessen per jaar. Die hoeveelheid reikt bij lange na niet om de wijnbehoefte van Nederlanders te bevredigen. Ook in het verleden was dat al zo: hoewel er waarschijnlijk vanaf de vroege middeleeuwen wijnstokken aangeplant stonden in Zuid-Limburg en Brabant, was dat nooit voldoende om aan de binnenlandse vraag te voldoen. Bovendien was die wijn op zijn best van middelmatige kwaliteit.

Door Mariëlla Beukers

Aangezien wijn een belangrijke drank was, komt wijnhandel naar onze streken al voor sinds de Romeinen hier de grens van hun Rijk vaststelden. Langs die grens, de limes, zijn op tal van plaatsen resten van amforen én van houten wijnvaten gevonden. Beide werden gebruikt voor het transport van wijn. Er zijn bovendien aanwijzingen dat er ook al voor de komst van de Romeinen in wijn gehandeld werd. De grote mengemmer voor water en wijn, een situla, uit het graf van de vorst van Oss (c. 700 voor Chr.) getuigt daarvan.

Rijnwijn

In de vroege middeleeuwen was Dorestad een belangrijk centrum voor wijnhandel. Vooral uit de achtste en negende eeuw zijn tal van vondsten gedaan die duiden op een omvangrijke handel in rijnwijn. Zo neemt men van de opvallende zwarte Tatinger-kannen aan dat ze aan tafel gebruikt zijn, om wijn uit te schenken. Resten van houten vaten, gebruikt voor transport van wijn, zijn zelfs van belang geweest voor de datering van Dorestad. Die vaten werden ingegraven en kregen een tweede leven als afvalput.  

Wijnen uit het Rijnland, overwegend wit, bleven tot in de twintigste eeuw een belangrijk aandeel houden in de wijnhandel naar Nederland. Belangrijke havens langs de route waren Keulen, als overslagplaats, Nijmegen en Dordrecht, waar eeuwenlang een stapelmarkt was gevestigd. Wilde je wijn in het groot inkopen, kon je zeker tot in de zeventiende eeuw in deze steden terecht.

Westerse en zuiderse wijnen

Behalve rijnwijnen kwamen er in de middeleeuwen ook wijnen uit Frankrijk, Spanje en het Middellandse Zeegebied naar onze gewesten. Werden tot de vijftiende eeuw Vlaamse steden als Brugge en Damme rijk van de wijnhandel met deze gebieden, in de zestiende eeuw was dat Middelburg. De zeventiende eeuw bleek vervolgens een gouden eeuw voor zowel Rotterdam als Amsterdam. Populair waren vooral zoete wijnen, zoals de middeleeuwse malvesije, oorspronkelijk uit Griekenland, of de zeventiende-eeuwse Spaanse Pieter Semijnse, uit Andalusië. Frankrijk leverde goedkope witte en zoete wijnen en vanaf 1700 ook de krachtige rode wijnen uit de omgeving van Bordeaux.

Grote keuze

In de achttiende en negentiende eeuw bleven Rotterdam en Amsterdam de belangrijkste aanvoerhavens, al speelde ook Middelburg nog een rol. Vanuit deze drie plaatsen bereiken wijnen uit heel Europa en zelfs van daarbuiten de wijnkoperijen in de rest van het land. Het assortiment bleef bovendien alsmaar groeien – met wijnen als champagne, madeira, port - en in de eenentwintigste eeuw is er eigenlijk geen wijn ter wereld die niet in Nederland te krijgen is.

Eigenlijk is het een geluk dat de wijnbouw in Nederland nooit van groot commercieel belang is geweest; dat heeft de handel in wijnen van elders en de grote keuze die Nederlanders eeuwenlang hadden alleen maar bevorderd.

Mariëlla Beukers is historica en gespecialiseerd in wijn en wijncultuur. Ze schreef het digitale boek Nederlanders en Wijn. Een lange geschiedenis. Voor dat boek bundelde ze vijftien rijk geillustreerde verhalen. Het boek is verkrijgbaar in de App Store en bij Google Play.