Glasharmonica gebouwd naar het oorspronkelijke ontwerp van Benjamin Franklin

Word je gek van het bespelen van Benjamin Franklins glasharmonica?

Op een dag in 1762 hoorde de Amerikaanse geleerde Benjamin Franklin een Schotse man een muziekstuk van Händel spelen en hij verbaasde zich over het mooie geluid. Het geluid was afkomstig van een stellage van gevulde wijnglazen; de man wreef met natte vingers over de rand en produceerde zo een hoog en ijl geluid. Naar verluidt was Franklin behoorlijk onder de indruk van het geluid, maar vond dat de stellage niet erg gebruiksvriendelijk was. Zo kwam hij zelf op het idee voor de glasharmonica. Het muziekinstrument viel in de smaak, tot de reputatie van de glasharmonica een flinke dreun te verduren kreeg. Het feest was toen grotendeels afgelopen.

Franklin maakte zijn eigen versie van de stellage met wijnglazen door glazen schalen van groot naar klein op een horizontale as te schikken. Daarna maakte hij een pedaal aan de as vast waarmee hij de as – en dus de glazen – kon laten draaien. Het enige wat de ‘speler’ nu nog moest doen, was de vingers een beetje nat maken en die op de rand van de glazen schalen leggen. Franklin noemde zijn creatie de ‘glasharmonica’. Door de constructie met het pedaal was het makkelijk om de glazen op een constante snelheid te laten draaien en zo controle over de klank te houden. Hij zorgde ervoor dat de schaalranden verschillende kleurtjes hadden en herkenbaar waren, zodat mensen makkelijk de verschillende toonhoogtes konden herkennen.

De adel was geïnteresseerd in de glasharmonica

Door Benjamin Franklins uitvinding ontdekte de adel dit voor die tijd vreemde apparaat en de glasharmonica werd snel populair. Een kennis van Franklin, Marianne Davies, speelde vaak op dit instrument. Een naamgenoot, de blinde Marianne Kirchgessner (1769-1808) speelde ook vaak op de glasharmonica en werd er zelfs beroemd mee. Dit alles leidde ertoe dat Wolfgang Amadeus Mozart een stuk componeerde waarin de glasharmonica ook een rol speelde, dat hij vervolgens opdroeg aan Marianne Kirchgessner. Ook het muziekstukje Adagio KV.356 schreef Mozart speciaal voor de glasharmonica. Ludwig van Beethoven voltooide in 1810 ook een kort stukje wat gecomponeerd was voor de glasharmonica: Melodrama.

De roem kwam met een keerzijde

Naarmate het instrument populairder werd, gingen er steeds meer geruchten rond dat er rare dingen gebeurden met mensen die het instrument hadden bespeeld of ernaar hadden geluisterd. Er werd gesproken over neurotische aandoeningen, mensen zouden zelfs depressief of melancholisch worden van het gebruik van de glasharmonica. Er werd gedacht dat mensen gek werden, puur door de glasharmonica te gebruiken of te beluisteren. Sommige mensen gingen zelfs zo ver te denken dat het bespelen van de glasharmonica tot loodvergiftiging zou leiden. Deze slechte reputatie kwam af en toe wel van pas, bijvoorbeeld voor de Italiaanse componist Gaetano Donizetti (halverwege de 19e eeuw). De hoofdpersoon in zijn opera ‘Lucia di Lammermoor’ wordt krankzinnig en drie keer raden welk instrument bespeeld wordt tijdens die scene. Later werd de glasharmonica bij deze scene vaak verruild voor twee fluiten, om praktische redenen.

Waarom werden neurotische aandoeningen aan de glasharmonica gelinkt?

Het verband tussen neurotische aandoeningen en de glasharmonica werd gelegd, omdat vanuit de oudheid wordt beschreven hoe mensen door muziek beïnvloed worden. De denkers Pythagoras (6e eeuw voor Christus) en Cicero (2e eeuw voor Christus) schreven dat muziek beluisteren een heel precies karweitje was en dat verkeerde tonen je uit balans brachten. Dit hielden mensen in hun achterhoofd terwijl ze naar het aparte, ijle geluid van de glasharmonica luisterden en toen de neurotische aandoeningen zich opstapelden, was het verband snel gelegd.

Lang in onbruik geweest

Door al deze rondgaande verhalen kreeg de glasharmonica een slechte reputatie en raakte het in onbruik. Het is in de jaren daarna nog sporadisch gebruikt, maar pas in de jaren ’80 van de vorige eeuw nam het gebruik van de glasharmonica weer een beetje toe. Artiesten als Björk en Pink Floyd verwerkten het instrument in hun muziek. Ook musicus Dennis James bespeelt dit instrument nog.

https://www.youtube.com/watch?v=TG2txbxAnEY