Zoektocht naar buitenaards leven

Zijn er andere planeten waar leven is? Die vraag houdt mensen al eeuwen bezig. Stephen Hawking zei in 2015, bij de lancering van het Breakthrough Listen programma: “We geloven dat leven op aarde spontaan ontstond, dus in de oneindige kosmos moeten er omstandigheden zijn voor leven. ”

Christiaan Huygens; de eerste ambassadeur van buitenaards leven

Christiaan Huygens werd geboren op 14 april 1629 in Den Haag. Huygens zou tijdens zijn leven uitgroeien tot een van de belangrijkste wetenschappers van de zeventiende eeuw. Na een studie rechten en wiskunde aan de universiteit van Leiden richtte Huygens zich op het ontwikkelen van sferische lenzen. In 1660 kwam hij in contact met Baruch de Spinoza, van wie hij veel leerde over het correct slijpen van het materiaal. In 1655 vond Huygens de grootste maan van Saturnus: Titan. Een aantal maanden later zag hij door zijn telescoop ook de Orion-nevel. Belangrijker in deze context waren echter zijn opmerkingen over buitenaards leven. In 1698, drie jaar na zijn dood, verscheen zijn boek “Cosmothereos”, waarin hij speculeerde over buitenaards leven dat vergelijkbaar moest zijn met dat op aarde. Huygens kan hiermee worden gezien als de eerste ambassadeur van buitenaards leven.  

Hoe zag Huygens buitenaards leven?

Huygens stelde een aantal voorwaarden aan het ontstaan van buitenaards leven. Sommige van deze criteria gebruiken we tot op de dag van vandaag nog steeds. Zo stelde Huygens dat vloeibaar water essentieel was voor de ontwikkeling van leven. De eigenschappen van dit water moesten per planeet verschillen, om te kunnen compenseren voor eventuele temperatuurverschillen. Huygens deed zijn uitspraken in een tijd waarin het niet zonder gevaar was om te praten over de kosmos of de positie van de aarde in het grotere geheel. Huygens realiseerde zich maar al te goed dat de Katholieke kerk zijn uitspraken wel eens verkeerd kon opvatten. Daarom beargumenteerde hij in Cosmothereos dat nergens in de bijbel stond geschreven dat buitenaards leven niét bestond. In de bijbel werden zijn claims niet ontkend, maar ook niet bevestigd. De astroloog vroeg zich openlijk af waarom God andere planeten had gemaakt, als hier geen enkele planeet tussen zat waar ooit leven zou ontstaan.

Op zoek naar buitenaards leven in de 19de eeuw

Huygens dacht na over buitenaards leven, maar pas veel later kon de mensheid daadwerkelijk op zoek. Vanaf de 19de eeuw is actief geprobeerd om contact op te nemen met andere levensvormen in ons zonnestelsel. Een bijzonder idee kwam bijvoorbeeld van Joseph van Littrov, die voorstelde om geulen te graven in de Sahara en deze te vullen met kerosine. Vervolgens moesten onderzoekers de geulen in brand steken, zodat de aarde zou oplichten voor alle levensvormen die van buiten op ons neerkeken. Op deze manier konden volgens Littrov berichten worden verstuurd ,of kon op zijn minst interesse worden gewekt. Zijn idee heeft nooit vruchten afgeworpen.

De aarde als uitzendmast en het ‘wow-signaal’

Pas in de loop van de twintigste eeuw, met de opkomst van radio en televisie, werd de aarde duidelijk aanwezig in ons zonnestelsel. Ieder nieuw radio programma of nieuwe tv-uitzending zorgde voor een nieuw signaal, dat grotendeels in de ruimte verdween. De mensheid maakte zich op die manier in de afgelopen eeuw duidelijk zichtbaar voor buitenaards leven. Natuurlijk luisterden we zelf ook naar het heelal, hopend iets op te vangen. In 1977 dacht men beet te hebben. Onderzoekers van het Ohio State Radio Observatory ontvingen in dat jaar een heel bijzonder signaal. Ze noemden dit toepasselijk het  ‘wow-signaal’. Men wist niet waar het signaal vandaan kwam en tot op de dag van vandaag is de oorsprong onduidelijk. Omdat de onderzoekers het signaal niet wisten te reproduceren kunnen geen conclusies worden verbonden aan deze opmerkelijke ontdekking.

Moderne zoektocht naar exoplaneten

Het ruimtevaartuig Kepler werd gelanceerd in 2009. De missie van Kepler was simpel: het gevaarte ging op zoek naar exoplaneten. Exoplaneten draaien, net als de aarde, om een bepaalde ster. Hiermee lijken ze veel op de aarde, waardoor de kans op leven hier volgens onderzoekers hoger ligt.  Kepler is nog altijd actief en gebruikt geavanceerde apparatuur om te meten hoeveel licht een ster uitstraalt. Als deze straling in een bepaalde periode afneemt, kan dit betekenen dat een exoplaneet de straling tijdelijk heeft tegengehouden. Sinds het moment dat Kepler is gelanceerd heeft het ruimtevaartuig al meer dan 1000 exoplaneten opgespoord. Alle data wordt teruggezonden naar aarde en wordt hier verder geanalyseerd. De nieuwe planeet die in augustus 2016 is ontdekt is ook een exoplaneet en draait om de ster die het dichtst bij ons staat: Proxima Centauri. De planeet staat relatief dichtbij (4 lichtjaren). De komende jaren zullen telescopen ons veel meer vertellen over deze unieke planeet.  

Leven binnen het Zonnestelsel  

Natuurlijk is er ook veel onderzoek gedaan naar de planeten die het dichtst bji ons staan: die in ons eigen zonnestelsel. Lang werd er aangenomen dat er op Mars leven moest zijn. Inmiddels weten we dat, als er leven is, het in ieder geval niet gaat om mens-achtige wezens. Maar de zoektocht naar ander leven in ons zonnestelsel beperkt zich niet alleen tot Mars. Ook andere hemellichamen worden onderzocht. Zo zijn veel astronomen erg geïnteresseerd in de Saturnusmaan Titan. En in 2020 ontdekten wetenschappers in de atmosfeer van Venus het gas Fosfine. Dat gas komt vrij bij sommige chemische processen, maar het kan ook een teken van leven zijn. Sommige bacteriën die kunnen leven in een omgeving zonder zuurstof, laten ook fosfine vrijkomen. Verder onderzoek moet uitwijzen waar het fosfine in de atmosfeer van Venus vandaan komt.