Achnaton sphinx religie monotheïsme Egypte

Het oude Egypte wordt monotheïstisch

Wie denk aan de religie van de oude Egyptenaren, denkt al snel aan alle goden die zij hadden, zoals Amon-Ra, Osiris en Isis. De meeste mensen geloofden in deze periode in meerdere goden en waren dus polytheïstisch. Er is echter een verassende uitzondering hierop: voor een korte periode tijdens et Nieuwe Rijk probeerde farao Achnaton het oude Egypte tot één god te bekeren.

Amenhotep IV oftewel Achnaton

Farao Achnaton (farao van 1352 tot 1336 voor chr.) heette eerst Amenhotep IV. Hij was de zoon van farao Amenhotep III, die bijna veertig jaar had geregeerd en een zeer welvarend Egypte achterliet. Amenhotep III liet tijdens zijn bewind grote tempels bouwen voor Amon-Ra, de zonnegod die in de ogen van velen de belangrijkste god van het Egyptische pantheon was. De nieuwe farao Amenhotep IV had echter zo zijn eigen ideeën over religie en onder zijn bewind moesten alle Egyptische goden, zelfs de belangrijke Amon-Ra plaatsmaken voor één god: Aton, de zonneschijf. De cultussen van andere goden dan Aton werden door de farao genegeerd, wat grote economische gevolgen had. In het oude Egypte ontvingen veel tempels geld of goederen vanuit de overheid: ze leverden immers een dienst van algemeen belang door de goden tevreden te houden. Deze steun viel nu opeens weg waardoor de traditionele tempels in de problemen kwamen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De cultus van Aton

Het is onduidelijk of Achnaton de traditionele goden dit vanuit religieuze of politieke overtuigingenachter zich liet: de tempel van Amon-Ra was in de eeuwen daarvoor steeds machtiger en rijker geworden, tot op het punt dat de priesters van Amon qua macht en rijkdom de farao naar de troon konden steken. Bij de cultus van Aton had de farao juist strak de touwtjes in handen. Hij was zelfs officieel de zoon van de god en veranderde zijn naam om die te eren. Amenhotep IV werd daardoor Achnaton, waarin de naam Aton voorkomt. De farao en zijn belangrijkste vrouw Nefertiti hadden een centrale rol binnen de nieuwe religie, en werden vaak samen met de nieuwe god afgebeeld. De farao zou de enige zijn die met Aton kon communiceren en dus zijn wil kon uitvoeren.

Amarna

De religie was niet het enige vlak waarop de farao grote veranderingen doorvoerden. Eerder waren de twee belangrijkste steden in Egypte Memphis en Thebe, het centrum van de cultus van Amon-Ra. Achnaton koos er echter voor om een volledig nieuwe stad te bouwen in midden-Egypte ter ere van zijn nieuwe god. Deze stad noemde hij Achetaton, wat ‘de horizon van de god Aton’ betekend. Tegenwoordig heet de plaats Tell el-Amarna, vaak kortweg ‘Amarna’ genoemd. Amarna werd in hoog tempo door de farao uit de grond gestampt. In vier jaar tijd verrees er een stad waar uiteindelijk tienduizenden mensen zouden wonen. In deze stad waren de tempels, kunst en teksten aanzienlijk anders dan normaal in

Achnaton Nefertiti religie monotheïsme Egypte Amarna

de meestal zo consequente Egyptische cultuur. Afbeeldingen van Achnaton, zijn vrouw Nefertiti en hun dochters waren veel levendiger en intiemer dan die van hun voorgangers en opvolgers zouden zijn. Tempels waren ook veel opener gebouwd, zodat het zonlicht van de zonneschijf Aton zijn heiligdommen kon binnendringen. Anders dan de traditionele goden van Egypte, die vaak werden afgebeeld als mensen, dieren of een combinatie van die twee, werd Aton alleen afgebeeld als een zonneschijf met handen aan het einde van zonnestralen.

Einde van de Aton-cultus

De veranderingen die Achnaton doorvoerde, bleken niet van lange duur: de elite van Egypte ging alleen mee in de religieuze hervormingen om haar macht te behouden. De wetten van de farao ten spijt, was de gewone bevolking van Egypte niet heel anders gaan geloven. Bij hen speelden de cultussen rondom Amon-Ra, Osiris en alle andere Egyptische goden nog dezelfde rol als eerst. De hervormingen hadden wel voor veel onvrede gezorgd, niet in de laatste plaats onder de cultussen van de traditionele Egyptische goden. Toen Achnaton stierf in 1336 voor christus kwam zijn zoon Toetanchaton aan de macht, die de hervormingen van zijn vader snel weer terugdraaide en zijn naam veranderde in Toetanchamon. De elite veranderde net zo makkelijk weer mee. Onder Toetanchamon en zijn opvolgers werd de oude hoofdstad hersteld en werd er geprobeerd om de

sporen van de ‘blasfemische’ farao Achnaton uit te wissen. Dit bleek echter tevergeefs: juist omdat de stad Amarna al relatief snel verlaten werd, na ongeveer elf jaar, is de stad goed bewaard gebleven. Doordat de bevolking snel wegtrok, zijn oude gebouwen nooit verbouwd en zijn straten nooit opgebroken om plaats te maken voor nieuwe bebouwing. Het is daardoor een van de weinige steden uit het oude Egypte waarvan archeologen het oude stratenpatroon hebben kunnen terugvinden. Ook is materiaal van de vernietigde tempels van Achnaton als bouwmateriaal voor nieuwe tempels gebruikt, waardoor archeologen later veel sporen van de Aton-cultus later terug hebben gevonden. Hierdoor kwam het dat, na eeuwen vergeten te zijn, het verhaal van Achnaton, Nefertiti en Aton halverwege de 19e eeuw weer aan het licht kwam.