Saturnaliën: het carnaval in de oudheid

Drinken, lawaai en gokspellen, feesten van slaven, naakt zingend en klappend in hun handen. Tijdens deze week zijn alle serieuze dingen uitgesloten, zaken doen is niet toegestaan. Aldus de Romeinse schrijver Lucianus in zijn werk Saturnalia. Hoewel de beschrijving klinkt als carnaval, gaat het hier over een Romeins feest dat sterk aan onze hedendaagse carnavalsviering doet denken. De mogelijkheid tot verkleden, drinken en feesten maakte van de Saturnaliën een geliefd Romeins volksfeest.

Saturnaliën als eerbetoon aan Saturnus

De Saturnaliën was van oorsprong een eerbetoon aan Saturnus, god van de landbouw en het uitgezaaide graan. Saturnus zou volgens de mythe de bevolking in Italië de vaardigheden voor het bebouwen van land hebben bijgebracht. De Saturnaliën werden gevierd op 17 december. Op deze dag in 497 voor christus was de tempel van Saturnus op het Forum Romanum gesticht. Julius Caesar (100 – 44 voor Christus) paste later de Romeinse kalender aan en voegde twee dagen toe aan het feest. Er is onenigheid over de precieze duur van de festiviteiten, er zijn namelijk ook bronnen die aangeven dat er een hele week feest gevierd werd. Duidelijk is wel dat het een belangrijke vrije dag was voor iedereen (feriae publicae) en dat zelfs slaven vrij kregen. 

'De beste van de dagen'

Tijdens de viering van de Saturnaliën gebeurde er nog iets wat de rest van het jaar niet zou opkomen in de hoofden van de meeste Romeinen: er vond een rollenwisseling plaats tussen de meester en zijn slaven. Slaven mochten zich kleden als hun meerderen en tijdens het feestmaal werden ze bediend door hun meesters. Het openbare leven lag zo goed als stil, gokken en dobbelen in het openbaar was toegestaan en zelfs de rechtbanken staakten hun werkzaamheden. Traditionele kledingvoorschriften, zoals het dragen van een toga bij het diner, waren gedurende één dag niet verplicht. Saturnaliën was bij de bevolking één van de meest geliefde feestdagen. De Romeinse dichter Catullus noemde het zelfs ‘de beste van de dagen’.

Offers tijdens Saturnaliën

Bij de Saturnaliën hoorde ook een offerplechtigheid. Daarna volgde een feestmaal, waarbij mensen elkaar maskers en poppen cadeau gaven. Deze traditie kwam voort uit een verhaal over Hercules, die dit als een minder wreed alternatief voor mensenoffers voorgesteld zou hebben. Na het feestmaal werd er vaak nog lang gedronken en gelachen. Dit drink- en eetfestijn met een religieuze oorsprong doet qua festiviteiten erg denken aan het huidige carnaval, dat in februari ook in Nederland losbarst.

Meer weten over de geschiedenis van carnaval en alle tradities die daar bij horen? Hier lees je alles over Carnaval door de eeuwen heen.