De abdicaties van Wilhelmina en Juliana

Op 30 april doet koningin Beatrix officieel afstand van de troon ten gunste van haar zoon Willem-Alexander. Zo’n abdicatie is in de geschiedenis van Nederland 3 keer eerder voorgekomen: Willem I in 1840, Wilhelmina in 1948 en Juliana 1980. De imposante aktes waarmee de troonsafstand van Wilhelmina en Juliana is vastgelegd, zijn vanavond te zien in de uitzending van De Wereld Draait Door. Ze behoren tot de topstukken in de collectie van het Nationaal Archief.

Paleis op de Dam als plaats van handeling

De abdicatie van een Nederlandse vorst vindt traditiegetrouw plaats in de Mozes en Aaron zaal van het Paleis op de Dam. Daar doet voor het eerst in 1840 koning Willem afstand van de troon. Willem kan zich niet over de enorme teleurstelling van de afscheiding van België in 1839 heen zetten. Bovendien wil hij op dat moment in het huwelijk treden met de katholieke Belgische gravin Henriette d’Oultremont. Een katholiek als koningin van het calvinistische Koninkrijk Nederland, dat is te veel van het goede. Willem legt daarom op 7 oktober 1840 zijn taak neer, en laat zich opvolgen door zijn zoon.

Wilhelmina: moe en teleurgesteld

Meer dan 100 jaar later is deze paleiszaal opnieuw het toneel van een abdicatie. Op 4 september 1948 om half 12 in de ochtend maakt koningin Wilhelmina na een regeerperiode van 50 jaar plaats voor haar dochter Juliana. Wilhelmina voelt op dat moment al geruime tijd dat zij de kracht niet meer heeft om het ambt van koningin naar behoren te vervullen. Na de intensieve jaren van de Tweede Wereldoorlog is ze moe en fysiek niet meer in goede conditie. Daarbij komt dat ze erg teleurgesteld is omdat de hoge verwachtingen die zij voor de oorlog nog koesterde voor de periode erna op niets zijn uitgelopen. Er is nauwelijks sprake van politieke of geestelijke vernieuwing in Nederland. De vooroorlogse politieke partijen zijn gewoon weer teruggekeerd en ook het staatkundige bestel is ongewijzigd gebleven.

Juliana: ruimte voor nieuwe generatie

Koningin Juliana kondigt op 31 januari 1980 haar aftreden aan. Haar oudste dochter Beatrix zal het koningschap van haar overnemen op Koninginnedag van dat jaar, haar 71e verjaardag. Geruchten over haar mogelijke terugtreden doen dan al langer de ronde doen, met name na de zogeheten Lockheed-affaire in 1975/76. Toch komt deze aankondiging als een grote verrassing. Ook de leden van het kabinet Van Agt horen het nieuws pas enkele uren van tevoren. Het was ‘het best bewaarde geheim van Soestdijk’. In de ochtend van 30 april 1980 tekent koningin Juliana in het Paleis op de Dam de akte van abdicatie. ’s Middags vindt de inhuldiging van koningin Beatrix in de Nieuwe Kerk plaats. Juliana’s troonsafstand en met name de inhuldiging van Beatrix verloopt enigszins tumulteus. De Amsterdamse kraakbeweging manifesteert zich hoor- en zichtbaar met de slogan ‘Geen woning, geen kroning’.