De Roemeense revolutie

In 1989 verdween het ijzeren gordijn en viel de Sovjet-Unie langzaam uit elkaar. In veel Oost-Europese landen zorgden vreedzame burgerbewegingen voor de grote omwenteling. In Roemenië liep het anders. Al binnen de Sovjet-Unie was Roemenië een vreemde eend in de bijt en ook de Roemeense revolutie zou anders verlopen dan de revoluties elders in het Oostblok.

Roemenië wordt communistisch

Tijdens de Tweede Wereldoorlog had Roemenië de kant van de Duitsers gekozen in de strijd tegen de Russen. Toen de Duitsers de oorlog verloren, werd Roemenië in 1944 door de Russen bezet. In 1946 organiseerden de Russen vervalste verkiezingen. Daardoor werd de communistische partij de grootste in het parlement. De Roemeense koning werd afgezet en het land werd een marionettenstaat van de Sovjet-Unie. Dictator Gheorghe Gheorghiu Dej regeerde het land tot 1965.

De regering van Ceauşescu

Na Gheorghiu Dej kwam Nicolae Ceauşescu aan de macht. Ceauşescu voer binnen het Oostblok een eigenzinnige koers. Hij veroordeelde het ingrijpen van de Sovjetlegers in Praag, in 1968. Hij weigerde troepen naar Praag te sturen. Daarmee zegde hij het verdrag met het Warschaupact praktisch op. Wat betreft de binnenlandse politiek handhaafde hij wel een streng communistische koers. Dat betekende dat iedereen mee moest doen aan het afbetalen van de staatschuld. Dat wil zeggen: Roemenië exporteerde dusdanig veel dat er grote tekorten ontstonden voor de Roemeense bevolking. Voedsel, brandstof, aan alles was tekort. Ceausescu wilde de productie van het land verder opschroeven door de landbouw groots te hervormen. Volgens de plannen moesten niet minder dan achtduizend kleine boerendorpjes afgebroken worden om plaats te maken voor grote ‘agro-industriële centra’. Hoewel niemand hierop zat te wachten, was er nauwelijks verzet. Ceausecu had een zeer effectieve geheime dienst en propagandamachine opgezet die andere geluiden keihard onderdrukten. Vrijwel alle media werden gecensureerd. Geïnspireerd door bezoeken aan China en Noord-Korea begon hij ook te werken aan een persoonlijkheidscultus.

De Roemeense Revolutie

In 1989 begon het nieuws van de revoluties in andere Oostbloklanden toch langzaam binnen te komen in Roemenië. In Timisoara, vlak bij de Hongaarse grens waren ook de radio- en televisie signalen van Hongaarse media op te vangen. Toen op 16 december 1989 de autoriteiten in Timisoara het werk van een populaire dominee onmogelijk begonnen te maken en hem zelfs zijn huis uit wilden zetten, begonnen mensen te protesteren. De protesten liepen uit op complete veldslagen met de oproerpolitie en het leger, dat van Ceauşescu de opdracht kreeg met scherp te schieten. Ondanks de dodelijke slachtoffers sloegen de protesten over naar andere steden, waaronder de hoofdstad. Na een paar dagen van gevechten koos het leger uiteindelijk de kant van de revolutionairen.

De toespraak van Ceauşescu

Een dag eerder hield Ceauşescu nog een speech voor een menigte van tienduizenden mensen. Terwijl de voorste rijen onder toeziend oog van de geheime politie de zegeningen van Ceauşescu's leiderschap bejubelden, sloeg achteraan de stemming om. De revolutie ontvouwde zich voor de ogen van een verbijsterde Ceauşescu. Hij probeerde nog met beloftes voor loonsverhogingen de woedende menigte tot bedaren te brengen, maar hij kon zich niet meer verstaanbaar maken en was gedwongen de bescherming van het presidentieel paleis op te zoeken. De impact van de mislukte speech was heftig. De speech werd niet alleen voor tienduizenden op het plein gehouden, maar werd ook door de Roemeense Staatstelevisie live uitgezonden. De regisseurs zagen net als de president zelf de afgang niet aankomen en waren te laat met het uitschakelen van de zenders. Zo was de presidentiële afgang voor het hele land te zien.

Ceauşescu slaat op de vlucht

De dag na de speech werd het presidentiele paleis bestormd. Nu het leger de kant van de demonstranten had gekozen, werd het paleis nauwelijks meer beschermd, de nog loyale paleiswachten konden de menigte niet tegenhouden. Ceausescu en zijn vrouw vluchtten weg via het dak waar een helikopter gereed stond. Er ontstond een kat-en-muis-spel. De president vluchtte naar één van zijn buitenhuizen, maar moest daar opgejaagd door demonstranten al snel weer vertrekken. De helikopter werd door het leger, dat inmiddels het vliegverkeer aan banden had gelegd, weer naar de grond gedwongen en de Ceausescu’s gingen verder per auto, tot zij werden herkend en aangehouden.

Ceauşescu wordt veroordeeld

De politie bracht de president en zijn vrouw over naar het leger. Op eerste kerstdag 1989 werden de twee in een schijnproces door een haastig opgezette krijgsraad schuldig bevonden aan het plannen van de moord op 60.000 Roemenen. Diezelfde dag nog werden ze geëxecuteerd. Het schijnproces wordt gefilmd en de beelden gaan samen met de beelden van een in scène gezette executie de hele wereld over.

Na de Roemeensse revolutie

Met de dood van de president leek de revolutie in Roemenië ten einde. De problemen waren echter nog niet  voorbij. Economisch zat het land aan de grond en de politiek zat helemaal vast. Tijdens de revolutie hadden vertegenwoordigers uit verschillende politieke stromingen zich samengevoegd in de Raad voor de Redding van Roemenië. Samen namen zij nu de regering over. Met het verdwijnen van hun gezamenlijke tegenstander kwamen alle sociale tegenstellingen binnen die raad boven, en in de maanden die volgden, verlieten velen de raad weer om eigen democratische partijen te stichten.

Ondertussen bleef de raad wel aan de macht en er volgde een periode van volstrekte onduidelijkheid over wie er regeerde en in het centrum van Boekarest werd weer geprotesteerd. Er werden verkiezingen uitgeschreven voor twintig mei 1990. De belangrijkste man van de Raad voor de Redding van Roemenië, Ion Iliescu werd tot president verkozen. Die positie was niet onomstreden, want Iliescu was een communist uit de gelederen van Ceausescu en in het najaar van 1990 liet hij protesten hardhandig neerslaan, ook nu weer met doden tot gevolg. Toch zou hij tot 1996 president blijven en nog een keer president worden van 2000 tot 2004.