De neolithische revolutie: van jagers naar boeren

Een revolutie duidt een korte periode aan waarin plotselinge veranderingen in de samenleving optreden. Dit is eigenlijk absoluut niet het geval met de zogenaamde neolithische revolutie. Tussen ongeveer 8000 en 3500 v.Chr. schakelden veel jagers en verzamelaarsgroepen over op landbouw. Het gaat hierbij dus om een zeer lange periode. Toch vond de Australische archeoloog Vere Gordon Childe (14 april 1892 – 19 oktober 1957) dat we hier konden spreken van een revolutie.

Laatste IJstijd

Er zijn veel theorieën over het ontstaan van de landbouwrevolutie. Voor de neolithische revolutie leefden alle mensen als nomaden. Niemand bleef langer dan een paar maanden op dezelfde plek. Veel jagers en verzamelaars begrepen al wel goed dat bepaalde gewassen zeer geschikt waren om te eten en kwamen er waarschijnlijk achter hoe deze planten groeiden doordat op bepaalde plekken waar zij vaker in een jaar terugkeerden plotseling bepaalde gewassen groeiden die ze zelf hadden gegeten. Vaak wordt het einde van de laatste ijstijd rond 10.000 v.Chr. gezien als de belangrijkste aanjager van de neolithische revolutie. Door het opwarmen van de aarde verhuisden verschillende diersoorten naar andere plekken op de wereld. Planten die belangrijke vruchten en zaden droegen voor de jagers en verzamelaars verhuisden langzaam mee. Ook mensen werden daardoor gedwongen nieuwe gebieden op te zoeken.

Vruchtbare halve maan

De landbouwrevolutie vond als eerst plaats op plekken waar het klimaat het gunstigst was en waar de meeste voedselbronnen te vinden waren. Een belangrijke plek daarbij was de vruchtbare halve maan. Het gaat hierbij om een gebied in het Midden-Oosten tussen de Eufraat en de Tigris en Egypte. Dit gebied was door de regelmatige regenval zeer geschikt voor landbouw en bovendien kwamen er van oorsprong veel gewassen voor die voor domesticatie geschikt waren. Door het redelijk droge klimaat groeiden er namelijk veel verschillende grassoorten, waaruit men verschillende graansoorten kon door ontwikkelen. Akkergrond werd als eerst in de heuvels rond riviervalleien bewerkt. Ook in China de Indusvallei en Midden-Amerika vonden al vroeg dergelijke revoluties plaats.

Veranderingen in de samenleving

Binnen landbouwgemeenschappen ontstond een steeds sterkere hiërarchische samenleving. Omdat niet iedereen zich meer met het verzamelen van voedsel bezig hoefde te houden ontstonden losse beroepen. Wie zich alleen richtte op bijvoorbeeld het hoeden van schapen, kon zijn surplus ruilen met de graanboer. Andere konden het zich permitteren alleen voor de veiligheid van de groep te zorgen. Omdat de groep nu niet meer rondtrok werd het belang van bezit ook groter. Door een sterke bevolkingsgroei werd het steeds belangrijker om de samenlevende mensen in het gareel te houden. Om voorraden bij te houden moest een systeem ontwikkeld worden. Dit leidde uiteindelijk tot een primitief schrift.

Kameelnomaden

Domesticatie van dieren en gewassen bracht ook het leven aan nieuwe nomadische samenlevingen. In droge gebieden waar men tot kort daarvoor nog geen bestaan op kon bouwen, bood het hebben van een veestapel uitkomst. Met de veestapel was het mogelijk van bron naar bron te trekken. Deze nomaden waren aangewezen op de landbouwers voor een gevarieerd voedselaanbod. Door het zware leven in de woestijn vormden zij, door hun militaire bekwaamheid, echter ook vaak een bedreiging voor boerensamenlevingen. Soms wisten zij de macht in de steden over te nemen. Arabische kameelnomaden waren op deze manier bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de verspreiding van de Islamitische beschaving.