6 spotliederen uit de vaderlandse geschiedenis

Het spotlied is een van oorsprong folkloristisch lied met een satirische inhoud. De tekst van een spotlied kan gaan over allerlei maatschappelijke fenomenen: de standensamenleving, de kerk, de heersende moraal en zelfs bekende personen of de inwoners van een bepaalde plaats. Hierbij een kijkje in de lange Nederlandse geschiedenis van spotliederen.

Nederland kent een lange geschiedenis van spotliederen, die al werden geschreven voordat de republiek werd uitgeroepen. Zo schreef een onbekende auteur bijvoorbeeld in de Middeleeuwen het Kerelslied in het zogenaamde Gruuthuse-handschrift dat in Vlaanderen werd gebruikt. Het spotlied is gericht aan de boerenstand.

1. Het Kerelslied

De schrijver zet de boeren weg als domme en onverzorgde veelvraten. Dit lees je in de volgende zinnen: ‘Si syn van quader aert’ (ze zijn van kwade aard), ‘Si draghenenen langhen baert’ (ze hebben een lange baard) en ‘Wronglen wey broot ende caes dat heit hi al den dach... hi hetes meer dan hys mach’ (wrongel en wei brood en kaas, dat eet hij de hele dag.. hij eet meer dan hij opkan). Mogelijk was dit lied ook een reactie op de publiekelijke sympathie die toenmalig heerser Floris V had voor de lagere standen. Deze genegenheid werd hem niet in dank genomen.

2. Zeg kwezelken wilde gij dansen

Naast de boerenstand moest de kerk het ook wel eens ontgelden, zoals in het lied zeg kwezelken wilde gij dansen uit 1848 van de Vlaamse schrijver Jan Frans Willems. Tegenwoordig heeft het de status van een kinderlied, maar het was bedoeld als spot richting vrome nonnen. In het lied probeert een man een non of kwezel tot dansen te verleiden. Hij biedt allerlei dingen aan: eerst een ei, dan een paard en dan een koe. Pas als de man een huwelijk aanbiedt gaat de non plotseling met volle overtuiging overstag. Dit zou je kunnen interpreteren als kritiek van de schrijver op het feit dat geestelijken niet mochten trouwen, hoe graag zij dat ook wilden.

3. Geuzenliederen

In de loop van de 16e eeuw, toen ook de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje begon, ontstonden de geuzenliederen. Daarin werd niet alleen gereageerd op de geloofsstrijd, maar ook op het verloop van de Opstand. De geuzenliederen hadden de vorm van historieliederen over de heldendaden van de geuzen, maar er werden ook spotliederen over de vijand geschreven. Een goed voorbeeld is het spotlied Ik wil te lande uit rijden, over de Spaanse overheersers die Nederland uit zou vluchten omdat de opstandelingen hen ‘kaal scheren’ (synoniem voor: al zijn beloofde geld en land afnemen):

die wech valt my soo swaren,
Die ick sal moeten gaen,
het is by na ses Jaren,
Doe quam ick daer van daen.

Spraeck daer een Cardinael,
soo coemt die Prins van Oranien,
En maect ons Papen cael.
Is nu die cruyne gheschoren,
men scheert ons dan theel hooft.

laat ghy ons nu verloren?
Dat had ick noyt ghelooft.

4. Verzetslied

In de Tweede wereldoorlog waren spotliederen een manier om verzet te tonen tegen de Duite overheersing. Zo werd de Oostenrijkse nazileider in Nederland Seyss-Inquart belachelijk gemaakt, omdat hij mank liep en een vreemde naam had:

Zes en een kwart, jij met je manke benen,
Zes en een kwart, hoepel jij maar op naar Wenen.
Hier is geen eten meer, alles is gejat.
Keer naar je heimat weer, zes en een kwart.

5. NSB’ers belachelijk maken

Veel spottende teksten waren gericht tegen de NSB’ers. Als we de volgende grove tekst lezen, kunnen we ons beter voorstellen hoe de NSB’ers na de oorlog door hun landgenoten werden behandeld:

Op de hoek van de straat staat een NSB'er,
't Is geen mens, 't is geen dier, 't is een farizeeer.
Met de krant in de hand, staat hij daar te venten.
En verkoopt zijn Vaderland, voor slechts enk'le centen.

Op de hoek van de straat, staat een orgeldraaier.
't Is geen mens, 't is geen dier, 't is een landverraaier.
Schiet hem dood, net als Koot. Doe hem in een kissie.
Doe er dan wat water bij, dan zwemt ie als een vissie.

6. Anti-Duits spotlied

Uit het laatste spotlied uit de Tweede Wereldoorlog is te lezen hoe erg sommige Nederlanders genoten van de zware verliezen van de Duitsers in Rusland. De Duitsers werden na een sterke opmars gestuit door de Russen, waardoor zij in de winterse kou moesten doorvechten:

Voor de poort van Moskou
Stond een Duits soldaat.
Twee bevroren benen en een bleek gelaat.
Hij stond te bib'ren van de kou,
En dacht waar blijft de Führer nou,
Die ons toch redden zou.

Dit is slechts een klein voorproefje van de grote hoeveelheid Nederlandse spotliederen uit de geschiedenis. Voor geïnteresseerden is er altijd de Nederlandse liederenbank van het Meertens Instituut.