De Romeinse vloot in Nederland: Naaldwijk en de classis Germanica

In de Oudheid lag in Nederland de noordelijke Limes (grens) van het Romeinse Rijk. Dit wordt ondersteund door de vondst van Romeinse vrachtschepen en oorlogsschepen.  Sinds 2004 vermoedt men dat een vlootbasis voor deze opbouw lag in Naaldwijk.

In 2004 werd namelijk een bronzen plaat gevonden bij een opgraving te Naaldwijk. Er bleek een Romeinse inscriptie in de plaat te staan. Een specialist in graveringen, genaamd Ton Derks van de Vrije Universiteit, werd ingezet om de inscriptie te ontcijferen. Hij ontdekte uit de inscriptie ’XVCOSIII CLASSISAV’  dat een driemaal consul en 15 keer tot veldheer verkozen keizer in Naaldwijk met de vloot de classis Germanica aanwezig was. De cijfers samen konden alleen maar wijzen naar keizer Claudius (41-51 n. Chr.).

Een keizerlijk beeld?

De bronzen plaat was onderdeel van een standbeeld of monument van Claudius. Een bronzen hand dat waarschijnlijk onderdeel van dit beeld was is bij een eerdere opgraving gevonden. Volgens Derks moet het hebben gestaan bij het onderhand verdwenen kanaal dat gegraven werd tussen de Oude Rijn en de Maasmonding.

Het kanaal van Corbulo

Generaal Corbulo liet zijn mannen het kanaal Fossa Carbulonis graven rond 50 na Chr., met als reden dat door een kanaal de gevaren van de oceaan vermeden konden worden. Immers waren de meeste schepen van de Romeinen in het Rijngebied kleinere platbodems, die niet zeewaardig waren.

Uitvalbasis Naaldwijk

De plek waar de bronzen plaat vandaan moet zijn gekomen lag volgens Derks dicht in de buurt van het huidige Naaldwijk, waar het zuidelijke uiteinde van het kanaal moet hebben gelegen. Het hoofdkwartier van de Romeinse vloot in het Rijngebied lag in Keulen, maar als uitvalbasis was Naaldwijk zeer geschikt. Vanuit deze positie kon namelijk goed worden gepatrouilleerd in de binnenwateren.

Een gloednieuwe Romeinse vloot

De classis Germanica werd in 13 v. Chr. opgericht onder goedkeuring van keizer Augustus, want hij wilde een groot offensief tegen de Germanen opzetten. De vloot moet uit meer dan 100 schepen hebben bestaan en behaalde onder keizer Tiberius haar grootste successen. In 5 v. Chr. drong de vloot niet alleen door tot de Elbe, ze kwam zelfs tot aan de noordkust van Denemarken. Voornamelijk door de grote nederlaag bij het Teutenborgerwoud in 9 n. Chr. trok de vloot zich achter de Rijn terug. Keizer Claudius maakte jaren later de Rijn overal de noordelijke limes van het Rijk.

Opbouw van de vloot

Zoals de andere provincie vloten bestond de classis Germanica uit vrij kleine, maar vooral lichte oorlogsschepen. Toen Augustus aan de macht kwam hadden de Romeinen namelijk al een hegemonie over de wateren, er waren gewoon geen grotere oorlogsschepen nodig. Twee modellen voerden de boventoon in de provinciale vloot: de triremis en de liburnae. Deze schepen met ram werden uitgerust met ballistae of katapult, die zelfs een enterhaak af konden schieten voor het binnenhalen van een vijandelijk schip.

De scheepsofficieren van de classis Germanica werden Trierarchus (scheepskapitein) en Gubernator (navigator) genoemd. De gevechtsofficieren stonden, net als in het landleger, bekend als de Centurio (commandant). Ander personeel droeg namen als remiges (roeiers), velarii (verantwoordelijk voor de lijnen en zeilen), milites (mariniers), medici (artsen) en haruspices (priesters).

Het einde van de classis Germanica

Met de terugtrekking van de grens was de rol van de classis Germanica echter nog lang niet uitgespeeld. Niet alleen moest de nieuwe grens verdedigd worden, de vloot werd ook ingezet voor patrouille en het begeleiden van transporten van mannen en materieel. De laatste sporen van de classis Germanica stammen uit het eind van de derde eeuw n. Chr. Waarschijnlijk is ze aan haar einde gekomen bij één van de herhaaldelijke invallen van de Franken.