7 soorten gladiatoren: van provocator tot netvechter

Naarmate de gladiatorenspelen verspreid raakten over het gehele Romeinse Rijk, ontstonden er ook verschillende typen gladiatoren. Waar in de republikeinse tijd de gladiatoren nog voornamelijk krijgsgevangenen waren die vochten met wapens uit hun land van herkomst en ook werden genoemd naar hun oorsprong, werden onder keizer Augustus verschillende typen gladiatoren geïntroduceerd en gestandaardiseerd. Er waren meer dan twintig soorten gladiatoren, maar de zeven die in dit artikel worden beschreven waren het meest populair.

1.    Eques

Dit was een gladiatortype die al stamde uit het einde van de eerste eeuw. De eques was een ruiter, deze gladiatoren begonnen hun strijd altijd te paard met hun lansen, maar zetten de strijd te voet voort met het zwaard. Een equete was te herkennen aan zijn ronde schild, aan zijn helm met  opstaande rand en zijn bedekte bovenlijf. Deze ruiter-gladiator droeg geen beenbescherming. In de loop der tijd werd de helm vervangen door een vizierhelm en droeg hij aan zijn rechterarm een manica (een bronzen armbescherming). Het ronde schild, de lans en het zwaard met de rechte kling bleven een vast onderdeel van zijn uitrusting.

2.    Provocator

Dit type gladiator bestond ook al vanaf de begintijd van de gladiatorenspelen. De provocator, of ‘uitdager’ droegen aan zijn linkerbeen een beenbeschermer en aan zijn rechterarm een manica. Een lendendoek werd op zijn plaats gehouden door een brede riem en op de borst droegen zij een pantser. Het hoofd werd beschermd door een helm met brede nekbeschermer en wangkleppen. Hun uitrusting bestond verder uit een ovalen schild (in later tijd vervangen door een rechthoekig schild) en een zwaard met een korte, rechte kling. Provocators vochten – in tegenstelling tot andere gladiatorentypen – alleen maar tegen elkaar, net als de eques.

3.    Murmillo

Deze gladiator vocht met ontbloot bovenlijf en was uitgerust met een geheel afsluitende helm met vizier, voorzien van de bekende metalen kam waar veren in werden gestoken. Zijn rechterarm werd, net als bij de provocator en de eques, beschermd door een manica en om zijn linkerbeen zat een metalen scheenbeschermer. Hij droeg verder een zwaard en een groot schild (ca. 1 meter hoog en 7 kilo zwaar) dat perfect zijn borst en bovenbenen beschermde. De murmillo vocht vaak tegen een gladiator met een klein schild, zoals de (hierna genoemde) thraex en de hoplomachus.

4.    Thraex

Ook dit gladiatortype bestond al sinds het ontstaan van de gladiatorspelen en was vernoemd naar de krijgsgevangenen die oorspronkelijk uit Thracië kwamen. Zijn beide benen waren beschermd door hoge, bronzen beenbeschermers, zijn bovenlijf was naakt, behalve de bekende manica aan de rechterarm. Verder droeg hij een gebogen, bijna vierkant schild en een kort kromzwaard. Zijn hoofd werd beschermd door een vizierhelm met brede rand en hoge kam.

5.    Hoplomachus

De naam van deze ‘gladiatorsoort’ is afgeleid van de Griekse hopliet, een van oorsprong zwaarbewapende infanterist. De hoplomachus had dezelfde beenbeschermers en armbescherming als de thraex, maar wijkt van dit type af in zijn wapenrusting. Hij vecht namelijk met een kort, recht zwaard én een lans. Daarnaast heeft hij een klein, rond schild ter verdediging. Door een murmillo te laten vechten met een thraex of een hoplomachus bootste men in het amfitheater de confrontatie van Romeinse soldaten met vreemde volkeren na.

6.    Retarius

De retarius was een heel ander soort vechter. Pas halverwege de eerste eeuw ontstond dit type. De naam is afgeleid van rete, wat ‘net’ betekent.  Het was een gladiator die gespecialiseerd was in netvechten. Bewapend met een drietand, een dolk én een werpnet ging hij zijn tegenstander te lijf. Een lichte bewapening, helemaal in combinatie met zijn bescherming, die alleen bestond uit een manica die zijn linkerarm bedekte en een galerus, die zijn bovenarm en schouder beschermde en waarachter hij kon wegduiken om zijn hoofd te sparen. De retarius vocht eigenlijk altijd tegen de secutor.

7.    Secutor

De naam van dit type gladiator betekent ‘achtervolger’, deze gladiator ging meestal in gevecht met een retarius. Hij was veel zwaarder bewapend dan zijn tegenstander, wat voordelen had, maar ook duidelijke nadelen. De helm van de secutor was glad, met alleen kleine ooggaten erin. Zo kon de drietand van de tegenstander zijn hoofd niet verwonden, maar raakte hij door het gebrek aan frisse lucht ook sneller uitgeput. Zijn rechterarm en linkerbeen werden omgord door metalen bescherming, net als bij een murmillo. Ook de wapenrusting was hetzelfde als bij voornoemde: een zwaard en een groot schild van een meter lang.

Ontdek het zelf!

Tot en met 5 maart 2017 is in Museum Het Valkhof de tentoonstelling Gladiatoren – Helden van het Colosseum te zien. Maak zelf kennis met de gladiatoren: Wie waren zij? Waar kwamen ze vandaan en hoe werden ze gerekruteerd? Hoe zag hun dagelijks leven eruit? Waar sliepen ze, hoe trainden ze en wat aten ze? Waren er ook vrouwelijke gladiatoren? Antwoord op deze en veel meer vragen is te vinden in Museum Het Valkhof, in een tentoonstelling met 160 objecten (uit binnen- en buitenland) verdeeld over 14 zalen. Authentieke wapens en helmen, maar ook delen van grafstenen en muurschilderingen. Ook is er ruimte voor interactieve filmpjes, gedetailleerde maquettes en levensgrote gladiatorenfiguren.