De geschiedenis van het woord ‘terrorist’

Sinds twee recente moordaanslagen in de Verenigde Staten, op 59 festivalbezoekers in Las Vegas begin oktober en op kerkbezoekers in Texas op 5 november 2017, waarbij de daders blanke mannen waren, is de discussie opgelaaid over wanneer een dader een terrorist is. De geschiedenis van terrorisme en het woord ‘terrorist’ kan daar opheldering over geven.

Terreur in de Franse Revolutie

Volgens de Oxford English Dictionary stamt het woord ‘terrorist’ uit 1794, toen in Frankrijk de Franse Revolutie in volle gang was. Het Franse woord terroriste was toen bedoeld voor Jacobijnen, aanhangers van het bewind van Maximilien de Robespierre. Door angst te zaaien, ‘terreur’ in het Frans, probeerde het dictatoriale bewind van Robespierre het verzet tegen de revolutie de mond te snoeren en eenheid in Frankrijk af te dwingen. Duizenden mensen eindigden onder de guillotine en de periode ging de geschiedenis in als La Terreur. Het woord ‘terrorist’ werd in die context gebruikt om iemands politieke overtuigingen aan te duiden en niet om zijn persoonlijke daden te veroordelen.

De eerste zelfverklaarde terrorist

Een andere definitie van terrorisme, die meer aansluit op hoe wij terrorisme tegenwoordig omschrijven, vindt zijn oorsprong in de aanloop naar de Russische Revolutie in de negentiende eeuw. Om een revolutie te ontketenen en de strijd met het tsarisme af te dwingen grepen sommige Russische revolutionairen naar terrorisme door angst te zaaien onder de bevolking. Die tactiek sluit aan bij de tegenwoordig veelgebruikte definitie van terrorisme, zoals de Amerikaanse politiek-filosoof Michael Walzer omschreef:

‘Terrorisme is het bewust doden van willekeurige onschuldige mensen om angst te verspreiden onder de gehele bevolking en zodoende de politieke leiders te dwingen te doen wat jij wilt.’

In 1869 richtte Sergej Netchajev de revolutionaire en terroristische organisatie Narodnaya Rasprava, ‘wraak van het volk’ op. Netchajev was overtuigd van een strategie van geweld, intimidatie, fraude, afpersing en moord om zijn revolutionaire doelen te behalen. Hij kwam er openlijk voor uit en was daarmee de eerste zelfverklaarde ‘terrorist’ in de moderne zin van het woord. Niet iedere voorstander van de Russische Revolutie onderschreef de methode van Netchajev en velen keurden het gebruik van geweld af. Maar naarmate de politieke omwenteling uitbleef grepen uiteindelijk steeds meer Russische revolutionaire organisaties naar ‘netchajevisme’, terreur en het zaaien van angst als middel om het tsaristische regime omver te werpen.

Golf van terrorisme in de jaren ‘70

Het zaaien van angst bleek effectief in het verwerven van grote publiciteit om een politieke boodschap te verkondingen. In de jaren ’70 van de twintigste eeuw werd terreur een populair middel voor relatief kleine en onbekende politieke bewegingen om de aandacht op zich te vestigen. Een golf van terreur was het resultaat. In 1972 gijzelde en vermoorde de Palestijnse terreurbeweging Zwarte September sporters tijdens de Olympische Spelen van München, om de vrijlating van 243 Palestijnse gevangenen in het Israëlisch-Palestijnse conflict te eisen. De daders werden door de Israëlische overheid direct geframed als ‘terrorist’ toen de Israëlische premier Golda Meïr aangaf ‘niet te onderhandelen met terroristen’.

In de jaren ’70, later ook wel ‘gouden eeuw van het terrorisme’ genoemd, werden daarnaast honderden vliegtuigen gekaapt, gijzelingen ondernomen en bomaanslagen gepleegd, telkens met het doel een politieke boodschap en eis te verkondigen. Terrorisme werd daarom steeds meer ‘een vorm van massacommunicatie’, zoals David Fromkin het in 1975 typeerde.

Tegenwoordig

Sinds de aanslagen van 9/11 in New York en de vele andere aanslagen die organisaties als Al-Qaida en Islamitische Staat de afgelopen twee decennia pleegden, zijn het woord ‘terrorisme’ en de Islam voor veel mensen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar bezien vanuit de geschiedenis van terrorisme en de definitie van het woord ‘terrorist’ valt een veel bredere conclusie te trekken. Terrorisme heeft niet per definitie iets te maken met de Islam, maar wel met politieke of religieuze overtuigingen in het algemeen. Bij terrorisme moet angst ervoor zorgen dat de politieke overtuigingen van de terrorist werkelijkheid worden. Blanke of niet-Islamitische mannen, zoals de daders van de aanslagen in Las Vegas en Texas, zijn daarmee dus niet per definitie gevrijwaard van het stigma ‘terrorist’, maar ook niet per definitie wél een terrorist louter en alleen omdat zij veel mensen hebben vermoord.

Bronnen:

• NOS, ‘Aanslag Sutherland roept (weer) de vraag op: wanneer is een dader ook een terrorist?’
• The Guardian/David Shariatmadari, ‘Is it time to stop using the word 'terrorist'?’
• P. Pomper, ‘Russian Revolutionary Terrorism’ in M. Crenshaw (red.), Terrorism in Context (Pennsylvania 2007) 63 - 101.
• Foreign Affairs/D. Fromkin, ‘The Strategy of Terrorism’ (Juli 1975)

Afbeelding:

De executie van Marie Antoinette op Place de la Révolution in Parijs, 16 oktober 1793, tijdens het terreurbewind in Frankrijk. [Public Domain via Wikimedia Commons]