Historische groei van de Nederlandse economie

‘Hoogste economische groei in Nederland in tien jaar’, kopten verscheidene kranten op Valentijnsdag 2018. Het bruto binnenlands product (BBP) van Nederland steeg in 2017 met 3,1% - de hoogste stijging sinds 2007, toen de economie nog met 3,7% groeide. Hoe verhoudt deze groei zich tot eerdere periodes van economische groei in de geschiedenis van Nederland?

Economische groei en economische krimp

Economische groei wordt omschreven als een toename van de economische activiteit in vergelijking met een eerder meetpunt. De meest gebruikte indicator om economische groei mee aan te duiden is de toename van het bruto binnenlands product (BBP) in procenten per hoofd van de bevolking. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) meet ieder kwartaal de veranderingen in het BBP van Nederland.

De econoom Eric Jones maakt in het meten van de economische groei onderscheid tussen intensieve en extensieve groei. Extensieve groei is slechts het gevolg van bevolkingsgroei, waardoor de totale economie weliswaar groeit maar waarbij elke individuele burger niet rijker wordt dan hij al was. Bij intensieve groei neemt de welvaart per hoofd van de bevolking wel toe, wat meestal mogelijk wordt gemaakt door kapitaalaccumulatie en innovaties die de productiviteit doen toenemen.

Economische krimp, doorgaans aangeduid als “negatieve groei”, is uiteraard ook mogelijk. Hierbij neemt de economische activiteit van een land af in vergelijking met een eerder meetpunt. In de afgelopen tien jaar was in 2009 sprake van de grootste negatieve groei: in dat jaar kromp de Nederlandse economie met 3,8%.

De eerste werkelijke economische groei

Volgens sommige economen en historici was de economische groei tot aan de Vroegmoderne Tijd vrijwel te verwaarlozen, omdat deze voornamelijk door bevolkingsgroei zou zijn veroorzaakt. Met deze extensieve groei was er dus nog geen sprake van daadwerkelijke welvaartsgroei.

Pas vanaf de Industriële Revolutie, die halverwege de achttiende eeuw begon, ontstond er intensieve groei. Vanaf deze periode werd het ambacht in industrialiserende landen vervangen door de industrie, waardoor per arbeider meer producten konden worden vervaardigd dan voorheen. Hierdoor nam de economische groei onafhankelijk van de bevolkinsgroei toe, in weerwil van het zogenaamde Malthusiaanse plafond.

Ook automatisering, het aanleggen van kanalen, spoorwegen en snelwegen, verbeterde materialen en nieuwe krachtbronnen zoals de verbrandingsmotor en elektriciteit zorgden ervoor dat de productiviteit toenam. Hierdoor steeg het jaarlijkse gemiddelde van de wereldeconomie van een groei van 0,32% BBP in de periode 1500-1820 naar een groei van 2,11% BBP in de periode 1870-1913.

De Great Depression

In de jaren ’30 van de twintigste eeuw bleek dat steeds hoger wordende productiviteit, aangeduid met “massaproductie”, ook een keerzijde kan hebben: er kan overproductie ontstaan. Overproductie wordt gezien als één van de oorzaken van de Great Depression (1929-1939). Toen Europa na de Eerste Wereldoorlog weer zelf zijn voedsel ging verbouwen, kwamen Amerikaanse boeren, die zich teveel hadden ingesteld op de voedselhulpverlening aan Europa, met een enorme overproductie te zitten. Hierdoor daalden de prijzen en kwamen de boeren met grote schulden te zitten. De banken die dit geld hadden uitgeleend konden deze klap niet opvangen, met een omvangrijke kredietcrisis als gevolg. Deze crisis werd nog verergerd door de Dust Bowl in de Verenigde Staten - een jarenlange periode van droogte die de landbouw onmogelijk maakte en het dagelijks leven ontwrichtte. Tijdens de Great Depression kromp het BBP wereldwijd met een geschatte 15%.

Ook Nederland, dat vast bleef houden aan de Gouden Standaard, werd hard getroffen door deze economische crisis. Pas na de Tweede Wereldoorlog bloeide de Nederlandse economie weer op, mede met behulp van het Marshallplan van de Verenigde Staten. Dit economische hulpprogramma voorzag Nederland vanaf 1948 in bijna een miljard dollar aan schenkingen en leningen om de Nederlandse economie erbovenop te helpen.

Bretton Woods

In 1944 ondertekenden 44 landen, waaronder Nederland, een financieel-economisch akkoord genaamd het systeem van Bretton Woods, dat in de invoering van een stelsel van vaste wisselkoersen voorzag. De 44 landen bepaalden dat de waarden van hun nationale valuta gekoppeld werden aan de dollar van de Verenigde Staten. De dollar werd op zijn beurt met een vaste waarde aan goud gekoppeld, waardoor in feite sprake was van een (indirecte) herinvoering van de goudstandaard. Ruim twintig jaar lang werd dit systeem gebruikt, met een ongekende economische groei als gevolg: tussen 1950 en 1973 groeide het BBP van de wereldeconomie gemiddeld met 4,9%.

Hoewel het systeem in 1973 afgeschaft werd, werd de wereldeconomie tussen 1950 en 1998 in totaal zesmaal zo groot. Bretton Woods legde tevens de basis voor de oprichting van het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank.

De Nederlandse economie sinds de kredietcrisis

In 1973 stapten de landen die deelnamen aan het systeem van Bretton Woods over op een stelsel van zwevende wisselkoersen, die ten opzichte van elkaar dagelijks van waarde konden veranderen. Sindsdien is de wereldeconomie gestaag gegroeid. In het begin van de eenentwintigste eeuw kreeg de wereldeconomie echter een nieuwe klap te verduren. In 2007 deed de kredietcrisis haar intrede, die vooral de westerse wereld hard trof.

Hoewel deze crisis tot gevolg had dat de Nederlandse economie in 2009, 2012 en 2013 kromp, groeit deze sinds eind 2013 al zeventien kwartalen op rij – met in 2017 dus de grootste groei in tien jaar tijd. Overigens kwam het NRC vorig jaar – op 14 februari 2017 – met soortgelijk nieuws: toen had de Nederlandse economie in 2016 de hoogste economische groei in negen jaar tijd behaald.

In 2016 stond Nederland volgens de Verenigde Naties zeventiende op de lijst van landen naar BNP. Toen had de economie een waarde van 738.419.000.000 Amerikaanse dollars.