Malthus en de groei van de wereldbevolking
De aarde telt meer dan 7 miljard mensen. Het eerste miljard haalde de wereld pas in 1806, maar daarna nam de wereldbevolking in rap tempo toe. Tot ver in de negentiende eeuw heerste de overtuiging dat gestage en onbegrensde groei onmogelijk was. De Engelse demograaf Malthus dacht eind 18e eeuw dat het vermogen van de mens tot bevolkingsgroei onbegrensd veel groter is dan het vermogen van de aarde om voor de mens een bestaan te produceren.
De Engelse demograaf Thomas Robert Malthus (1766-1834) legde als eerste een verband tussen demografie en economische ontwikkeling. In 1798 gaf hij het boek An essay on the principle of population uit, waarin hij wetten beschreef die de bevolkingsgroei beheersten. Hij toonde aan dat de toename van het aantal inwoners vaak groter was dan de groei van de bestaansmiddelen. Hij ging ervan uit dat wanneer de reële inkomens van de gewone bevolking stegen, er meer mensen in leven konden blijven. Zij krijgen dan eerder en meer kinderen. Daardoor nam het arbeidsaanbod toe en werd de arbeidskracht dus minder schaars. Zodoende daalden de reële inkomsten weer met een daling van de bevolking tot resultaat. Volgens Malthus zou bij een overbevolking de positive checks hun effect doen gelden en de bevolking treffen met epidemieën, bestaanscrises en oorlogen.
Positive checks
Tijdens de middeleeuwen en in de vroegmoderne tijd was een plotseling opduikende sterfte een veelvoorkomend verschijnsel. Onder deze grillen die het bevolkingsaantal stabiliseerden, vielen volgens Malthus: epidemieën, bestaanscrises en oorlogen. Zijn belangrijkste voorbeeld van een epidemie was ‘de zwarte dood’. Deze pestepidemie rond 1450 zorgde voor een sterfte van 1/3 van het bevolkingsaantal in West-Europa.
Bij een sterftecijfer dat twee tot drie keer hoger was dan normaal en die verband hield met een stijgende voedselprijs en bijvoorbeeld een epidemie, spreekt men van een bestaanscrisis. Het wil dus zeggen dat er te weinig voedsel werd geproduceerd om iedereen te kunnen voeden en dat de prijzen daardoor toenamen.
Het resultaat was armoede en honger, de bestaanscrisis. Zijn derde check waren oorlogen. Zo beargumenteerde hij dat de bevolking bijvoorbeeld tijdens de Dertigjarige oorlog in Duitsland (1641-1648) met veertig procent was afgenomen.
Preventive checks
Deze positive checks waren veelvoorkomend. Malthus was dan ook van mening dat de positive checks beter voorkomen konden worden door de preventive checks. Dit betekende dat de mensen zelf maatregelen moesten treffen om niet teveel kinderen te krijgen. Bijvoorbeeld door op hoge leeftijd te trouwen, waardoor de groei van de bevolking geremd kon worden en een demografische ramp, zoals de pest, voorkomen zou kunnen worden. Dit West-Europese huwelijkspatroon was in de loop van de vijftiende eeuw ontstaan. Het hield in dat er een relatief hoog percentage mensen in West-Europa, tussen de 10 en 20 procent, was dat nooit trouwde en dat mensen op relatief hoge leeftijd met elkaar trouwden. De gemiddelde leeftijd van vrouwen die voor de eerste keer trouwden op het Engelse platteland lag in de vroegmoderne samenleving tussen de 25 en 26 jaar. De gemiddelde leeftijd van mannen lag rond de twee jaar hoger. Er bestond in die tijd namelijk een direct verband tussen de hoogte van het reële loon en de huwelijksleeftijd. Mensen moesten voldoende geld hebben verdiend om een familie te kunnen starten. Het hoge sterftecijfer werd vooral veroorzaakt door het vroegtijdig sterven van jonge kinderen.
Industriële Revolutie
Maar eind achttiende eeuw begon de samenleving in West-Europa te veranderen. Doordat de voedselsituatie en de gezondheidszorg verbeterden, begon het sterftecijfer te dalen met een toename van de bevolking tot gevolg. De bevolking van Europa steeg van 163 miljoen in 1740 tot 408 miljoen in 1900. Dankzij de betere landbouwmethoden en nieuwe gewassen zoals maïs en aardappels kon de groeiende bevolking gevoed blijven worden. Na 1800 versnelde de groei bovendien door verbeterde hygiëne en een verlaging van de huwelijksleeftijd. Ondanks dat Europa zo nu en dan nog steeds werd geteisterd door uitbraken van ziektes zoals cholera, kwamen epidemieën minder vaak voor. De aanleg van riolering en drinkwaterleidingen eind 19e eeuw waren daar enkele oorzaken van. Deze demografische revolutie liep grotendeels parallel aan de industriële revolutie Deze tijd van modernisering veranderde de Europese samenleving drastisch op economisch, sociaal, politiek, cultureel en religieus vlak.
Malthus te pessimistisch
Rond 1845, ten tijde van de aardappelziekte, leek het erop dat Malthus gelijk had en dat de positive checks wederom het bevolkingsaantal stabiliseerden. Maar de visie van Malthus bleek te pessimistisch. Door bijvoorbeeld de import van nieuwe voedingsgewassen en innovatie in de bewerking van agrarische producten was er geen sprake van sterk verhoogde mortaliteitscijfers door voedseltekorten en zelfs een pertinente groei van de bevolking, ondanks de plaatselijke hongersnoden die door de aardappelziekte uitbraken. In de 21e eeuw groeit de wereldbevolking jaarlijks met zo'n 80 miljoen. De VN verwacht dat de teller in 2050 op 9,2 miljard mensen staat en dat daarna voor het eerst de wereldbevolking gaat afnemen.
