Portugese Bankbiljetten Affaire: Valsmunter veroorzaakte val Portugese Republiek

Al zolang er geld bestaat, proberen mensen ook geld te vervalsen. Valsmunterij is een oude truc die al meer dan eens tot grote schandalen of problemen heeft geleid. Het meest spectaculaire voorbeeld hiervan is ongetwijfeld de zogenaamde Portugese Bankbiljetten Affaire van 1925. Hierbij maakten valsmunters het zo bont, dat hun acties tot de val van de Portugese Republiek leidden.

Artur Virgílio Alves Reis

Het brein achter deze oplichterij was de in 1896 in Lissabon geboren Artur Virgílio Alves Reis. Deze Portugese zakenman hield er nogal dubieuze praktijken op na, waaronder het vervalsen van diploma’s en het uitschrijven van ongedekte cheques. Hiervoor belandde hij in 1924 voor korte tijd in de cel. Tijdens zijn gevangenschap bedacht hij een plan om in één klap een reusachtig fortuin te vergaren.

De zwakke plek van de Portugese bank

Reis wilde hiervoor gebruikmaken van de unieke machtspositie van de Banco de Portugal, de nationale bank van Portugal. Deze instelling had van de Portugese overheid namelijk het alleenrecht gekregen om nieuw papiergeld uit te geven. Dit was een cruciaal voorrecht, aangezien men in de jaren ’20 in het dagelijks leven nog alles contant betaalde. Bij het lezen van de verslagen van de Portugese bank, was het Reis opgevallen dat de bank geen controlesysteem voor dubbele serienummers had. Deze zwakke plek wilde hij nu gaan uitbuiten.

Drukorder van miljoenen voor Angola

Na het uitzitten van zijn straf zocht Reis in 1924 contact met de Nederlandse Karel Marang van IJsselveere en de Duitse Adolf Hennies, twee oude zakenrelaties. Hij vertelde hen dat hij van de Banco de Portugal een opdracht had gekregen om de kwakkelende economie van de Portugese kolonie Angola uit het slop te trekken. In ruil voor een lening van een miljoen Britse pond, had hij toestemming gekregen om een even groot bedrag in Portugese escudo’s laten drukken. Dit geld moest hij vervolgens gebruiken om in Angola te investeren. Reis liet beide mannen een contract van de Banco de Portugal zien als ‘bewijs’ voor zijn opdracht. Hij had hun hulp nu nodig om met deze drukorder bij Waterlow & Sons in Londen te brengen, een drukkerij die al eerder Portugees geld had gedrukt. Vanwege de gevoelige aard van zijn opdracht, drukte Reis zijn zakenrelaties op het hart om vooral in het grootste geheim te werk te gaan.

Escudo vervalst Alves Reis

Drukkerij trapt erin

Vanzelfsprekend was dit alles een grote oplichterstruc. De Banco de Portugal had een dergelijke opdracht nooit gegeven en het contract van Reis was een vervalsing van eigen hand. Toch gingen Maran en Hennies mee in het plan, welllicht vanwege de grote winsten die de Portugees hen in het vooruitzicht stelde. Marang reisde gewapend met het valse contract naar Londen om de drukorder te plaatsen. Waterlow was zo blij met deze grote bestelling, dat het personeel niet eens de moeite nam om navraag te doen bij de Banco de Portugal. De drukkerij had nog oude drukplaten van escudo’s liggen en begon meteen 500-escudobiljetten te drukken. Hierbij gebruikte ze dezelfde serienummers als bij eerdere drukken. Marang verzekerde Waterlow dat dit geen probleem was, aangezien escudo’s voor Angola toen een speciaal merkteken kregen. Op het laatste moment gaf de Nederlander echter aan de biljetten toch maar zonder dit merkteken mee te zullen nemen.

Portugese economie bloeit dankzij valsmunterij

In februari 1925 bracht Marang het pasgedrukte geld persoonlijk in koffers naar Portugal, met behulp van een vervalst paspoort. Reis wisselde deze escudo’s meteen in voor buitenlandse valuta, die hij vervolgens in Portugese bedrijven en onroerend goed investeerde. In de loop van het jaar volgde er nog meer leveringen, totdat er bijna evenveel ongeautoriseerde als ‘echte’ 500-biljetten in omloop waren. In totaal pompte Reis 105 miljoen escudo’s (ongeveer gelijk aan 1 miljoen Britse ponden) in de Portugese economie, voor die tijd een gigantisch bedrag.

Deze kapitaalinjectie deed de economie van Portugal goed: de bestedingen gingen omhoog en er kwamen meer banen bij. Ook Reis legde deze constructie geen windeieren. Zijn investeringen leverden de fraudeur bakken met geld op en hij kon zelfs zijn eigen bank oprichten: de Banco de Angola e Metrópole. Via dit instituut kocht de fraudeur steeds meer aandelen in de Banco de Portugal op. Zijn uiteindelijke doel was dit instituut over te nemen, zodat zijn bedrog nooit zou worden ontdekt.

Eigen bank leidt tot val

Het was uiteindelijk echter juist deze bank die tot de ontdekking van Reis’ oplichterij zou leiden. De concurrerende banken werden namelijk achterdochtig toen ze merkten dat de Angola e Metrópole enorme bedragen uitleende, terwijl bijna niemand zijn geld op de bank had gezet. Dit trok ook de aandacht van de Portugese overheid. De autoriteiten kwamen uiteindelijk tot de conclusie dat de mysterieuze geldstroom vanuit de bank afkomstig moest zijn van valsmunterij. Na een uitputtend onderzoek stuitten ze toevallig op twee biljetten met hetzelfde serienummer, waardoor de waarheid aan het licht kwam. In december 1925 werd Reis gearresteerd en tot 20 jaar cel veroordeeld. Hij zat zijn hele straf uit en kwam in 1945 weer vrij. Tien jaar later stierf Reis berooid aan een hartaanval.

Portugese economie geschiedenis

Economische chaos maakt weg vrij voor militaire dictatuur

Voor de Portugese economie betekende de ontdekking van Reis’ oplichterij een enorme ramp. De waarde van de escudo kwam in een vrije val, waardoor veel Portugezen in één klap hun spaartegoeden zagen verdampen. De economie van Portugal stortte in. Deze affaire leefde nog maanden door in de kranten, die met de beschuldigende vinger naar de politieke elite wezen. De Portugese bevolking verloor hierdoor alle vertrouwen in haar politieke en financiële instituties. Om een einde te maken aan de chaos, pleegde het leger in mei 1926 een staatsgreep. Vanuit de Portugese bevolking kwam hier weinig verzet tegen: het lot van het establishment liet hen inmiddels onverschillig. Met de democratie was het hierna snel gedaan: Portugal zou tot 1974 een dictatuur blijven. Reis’ oplichterij had mede de weg vrijgemaakt voor deze machtsovername.