Hoe is het 30 jaar na de Wende in.. Erfurt

In 2019 wordt het dertigste jubileum van de Wende, de vreedzame revolutie die leidde tot de val van de Berlijnse Muur en het opengaan van de grenzen tussen Oost- en West-Duitsland, gevierd. Wat is er gebeurd in de steden en dorpen achter de grens en hoe hebben zij zich ontwikkeld na de eenwording van Duitsland? Ik reis door voormalig Oost-Duitsland om een beeld te krijgen van 30 jaar na de Val van de Muur. Het oude stadje Erfurt is zeker een bezoek waard.

Tekst en foto’s Klaartje Grol

Vandaag de dag is Erfurt de hoofdstad van de Duitse deelstaat Thüringen. In de DDR was het de hoofdstad van het Bezirk Erfurt. Erfurt wordt in 742 voor het eerst genoemd in geschriften en is daarmee de een na oudste stad van Duitsland. Sinds 1392 heeft Erfurt een universiteit, als de derde stad na Keulen en Heidelberg. Vandaag de dag heeft Erfurt ongeveer 240.000 inwoners en een relatieve jonge bevolking. De twee universiteiten van de stad en de grote werkgelegenheid in de logistieke dienstverlening zorgen hiervoor.

Erfurt DDR

Het lot van veel Duitse steden tijdens de vele bombardementen tijdens de Tweede Wereld Oorlog is Erfurt grotendeels bespaard gebleven. De schattingen lopen uiteen, maar slechts tussen de 10% en 15% van de stad is verwoest. Het oude, charmante Middeleeuwse centrum is grotendeels bewaard gebleven en niet zoals in veel andere Duitse steden opnieuw in oude stijl herbouwd. Wat je hier ziet, is dus nog écht.

Zeker de Marien Dom is het bezoeken waard. Het oudste deel van de kerk stamt uit de 8e eeuw. Een van de klokken, de Gloriosa, is de grootste Middeleeuwse vrij zwaaiende kerkklok ter wereld en stamt uit de 15e eeuw. Je kan hem op speciale gelegenheden nog horen luiden. Ook was Maarten Luther priester in deze kerk, nadat hij zijn rechtenstudie aan de universiteit van Erfurt had afgerond en in 1505 toetrad tot de Augustijner kloosterorde.

Erfurt DDR

De Stasi gevangenis

Niet alleen de middeleeuwse historie van Erfurt is bewaard gebleven. Tussen alle middeleeuwse pracht en praal zijn ook genoeg sporen van de DDR te vinden. Het Gedenk- und Bildungsstätte Andreasstrasse is een must see. In deze voormalige gevangenis vind je nu een museum over onderdrukking en bevrijding ten tijde van de DDR. Het gebouw is al sinds 1878 in gebruik als gevangenis en bleef dat tot 2002. Ten tijde van de DDR werden de bovenste verdiepingen van de gevangenis ingericht als Stasi gevangenis, een van de 17 Stasi gevangenissen van de DDR. Tussen de 5000 en 6000 politieke gevangenen hebben hier tussen 1952 en 1989 gevangen gezeten.

In veel gevallen werden de politieke gevangenen voor ze voor de rechter verschenen in deze gevangenis opgesloten met als voornaamste doel ervoor te zorgen dat men eerder bekende. Niemand wist hoelang ze moesten zitten, gemiddeld was dit 100 dagen. Het gevangenisregime was buitengewoon streng. De gevangene werd zijn naam afgenomen, het nummer van zijn cel werd zijn naam. En omdat er elke vier weken gewisseld werd van cel, verloor je je identiteit. Verhoren vonden op wisselende momenten overdag en ‘s nachts plaats, elke gevangene werd overdag om de 5 minuten gecontroleerd, ‘s nachts ging het licht om de 20 minuten aan. En dan waren er nog de stacellen en isoleercellen zonder toilet. Alles met het doel de gevangenen te breken.

In het museum begin je met een bezoek aan de Stasi gevangenis, origineel uit de jaren ’70 en ’80. De tentoonstelling belicht het perspectief van de gevangenen, Stasi medewerkers en historici. Daarna leidt de tentoonstelling je door de jaren van onderdrukking naar de Vreedzame Revolutie.

De Stasidossiers

De landelijke politieke actiegroep New Forum riep door middel van flyers de burgers van de DDR op de Stasi te beletten de dossiers te vernietigen. In Erfurt zijn de flyers op 3 december verspreid. En toen op 4 december rook uit de schoorstenen van het Stasi hoofdkwartier kwam, eisten leden van de groep Frauen für Veränderung toegang tot het gebouw. Dit lukte en leidde tot de bezetting van het hele gebouw en verdrijving van het Stasipersoneel. De dossiers en documenten die nog niet vernietigd waren, werden opgeslagen in de cellen van de gevangenis. De was waarmee de cellen verzegeld werden, is nog te zien.

De Erfurters vormden burgerwachten die de dossiers maanden hebben bewaakt tegen pogingen van de Stasi om de bewijzen te vernietigen. Deze bezetting in Erfurt inspireerde inwoners van andere steden om ook daar de Stasikantoren te bezetten en de dossiers veilig te stellen.

Erfurt DDR

De Krämerbrücke

Lopend door Erfurt valt op dat je weinig typische Oost Duitse woonblokken ziet. Omdat de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog goed bewaard is gebleven, is er in Erfurt door de Oost-Duitse regering weinig nieuws gebouwd. Wel werden niet alle gebouwen even goed onderhouden, en na de Wende is het renoveren van de Middeleeuwse gebouwen volop aangevangen.

Een van de eerste huizen die gerenoveerd zijn, zijn die op de bekende Krämerbrücke. Stammend uit 1325 is dit met 125 meter de langste bebouwde brug in Europa. Aan weerszijden van de brug vind je kleine winkeltjes met woonhuizen erboven. Op de brug heb je niet het idee dat je over een brug loopt! De brug verbindt het Benediktsplatz met Wenigemarkt en loopt over een zijtak van de Gera.

Erfurt was tussen de 11e en 16e eeuw een rijke handelsstad. Op de Krämerbrücke waren dan ook veel handelaren, zilver- en goudsmeden gevestigd. In de Middeleeuwen bezat het stadsbestuur de huizen op de brug. Tijdens de DDR-tijd waren de huizen ook weer eigendom van de staat. Na de eenwording zijn ze eigendom van het gemeentebestuur gebleven en worden ze verhuurd aan kleine ondernemers en particulieren.

Tijdens de DDR-tijd heeft er wel groot onderhoud aan de brug en brugbogen plaatsgevonden, waardoor er ook weer gemotoriseerd verkeer over de brug kon. Auto’s en vrachtwagens zijn nu niet meer welkom, de Krämerbrücke is een gezellig winkelstraatje geworden, waar ook nog ongeveer 80 mensen wonen. Bij huisnummer 31 kan je naar binnen om te zien hoe de woonhuizen boven de brug eruitzien.

Erfurt DDR

De Synagoge van Erfurt

De Synagoge in Erfurt is een van de weinige synagogen uit de Middeleeuwen die bewaard zijn gebleven. De oudste vermelding is van rond 1100. Na de eerste pogrom van 1349 was de hele Joodse gemeenschap van Erfurt vermoord of gevlucht. De synagoge werd in gebruik genomen als pakhuis. In de groeiende stad werden aan de buitenkant van het gebouw andere huizen neergezet, zodat het gebouw uiteindelijk volledig schuil ging achter andere gebouwen.

Het pakhuis werd tegen het einde van de 19e eeuw een restaurant met danszaal. Saillant detail: dit restaurant was een van de favoriete plaatsen van de Nazi’s in Erfurt. Ook in de DDR-tijd was het restaurant een populaire uitgaansgelegenheid. In 1988 ontdekte men dat er Middeleeuwse muren in de mannen wc te vinden waren. Maar veel werd er niet mee gedaan. Na de Wende werd het restaurant verkocht aan een restaurantketen, maar na de herontdekking van de synagoge kocht de gemeente het gebouw in 1998 terug. De Synagoge werd gerenoveerd, maar een bestemming was er nog niet voor.

Erfurt DDR

Erfurter Schat

Tot in datzelfde jaar bij een renovatie van een woonhuis in de buurt de Erfurter schat werd gevonden, een verzameling zilveren munten, servies en sieraden uit de dertiende of veertiende eeuw, waarschijnlijk begraven vlak voor of tijdens de Pogrom van 1349. Er werd ook een unieke gouden joodse trouwring gevonden, van deze trouwringen zijn er uit deze periode maar drie bekend. De oude Synagoge werd een museum waar je ook de Erfurter schat kan bewonderen.

Meer weten?

Erfurt kan je heel goed zelf struinend ontdekken. Maar wil je meer weten over de stad in de geschiedenis, dan is een stadstoer met een gids een bron van informatie! Tegenover het station vind je het toerismebureau.