Palast der Republiek, het paleis voor het socialisme

Toen Oost-Berlijn na de Tweede Wereldoorlog weer hersteld werd, greep het nieuwe regime in Oost Duitsland haar kans om van Oost-Berlijn een toonbeeld van het socialistische ideaal te maken. Met een enorme knal werden de resten van het oude Stadspaleis van de Berlijnse keurvorsten opgeblazen. Op de plek van het oude paleis, verrees een nieuw exemplaar: het Palast der Republik, een symbool van de socialistische droom.

Vroeger: het Berliner Stadtschloss

Het Berliner Stadtschloss was het centrum van het Duitsland van voor de Eerste Wereldoorlog. Hier was ooit Berlijn gesticht en hier huisden de keizers van de Hohenzollern dynastie, die van het paleis een van de hoogtepunten van de Europese barok hadden gemaakt. Echter, na de Eerste Wereldoorlog kwam het keizerschap van de familie Hohenzollern ten einde en werd het paleis een museum. Tijdens de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog werd het paleis grotendeels in puin geschoten.

In de laatste jaren dat het bestaan van het paleis bewoond was, werd het paleis voor meer en meer Berlijners een symbool van het Pruisische militarisme, dat met de desastreus lopende Eerste Wereldoorlog meer en meer gehaat werd. Daarvan maakten de socialisten na de Tweede Wereldoorlog handig gebruik. Zij gebruikten de sentimenten van 30 jaar eerder en lieten de ruïnes opblazen. Er waren plannen voor een ander gebouw, waaronder een regeringscentrum, maar die plannen werden nooit uitgevoerd.

Van paleis naar paradeplaats

Het braakliggende terrein werd geasfalteerd en veranderde in een paradeplaats bij vieringen van de DDR, of gewoon een parkeerplaats als er even niks te vieren viel. Als paradeplaats en dus propagandistisch hart van de DDR, kreeg het enorme plein ook een illustere naam mee, de Marx-Engelsplatz, naar de grondleggers van de socialistische filosofie, al bleven veel Berlijners het plein gewoon bij de oude naam noemen: Schlossplatz.

Multifunctioneel pand

Toen de DDR in 1971 een machtswisseling zag, waaide er ook een nieuwe wind over het plein. Walter Ulbricht werd vervangen voor Erich Honecker en die laatste zou de wereld laten zien dat het de DDR een baken van socialistische welvaart en luxe was. Een kale vlakte in het centrum van de macht paste daar niet bij, en dus moest er een paleis van luxe en weldaad verrijzen op de kale vlakte. Dat paleis moest niet alleen onderdak bieden aan de bijeenkomsten van de Volkskammer, maar het gebouw moest ook voor de ‘gewone’ burgers van de DDR van nut zijn. Er kwamen TV- en radiostudio’s, maar ook horeca, een bowlingbaan en zelfs een discotheek. Een echt multifunctioneel pand dus. Naar verluid zou de functionaliteit van het pand zijn geïnspireerd op andere multifunctionele panden in het buitenland, waaronder De Agora en De Meerpaal in Lelystad en Dronten. Die multifunctionaliteit had een doel: volk, politiek en cultuur moesten zo bij elkaar komen. Of dat daadwerkelijk lukte, is maar de vraag. De koffiebars in het pand schonken, altijd verse koffie, ook als er in de rest van het land tekorten waren, maar daarvoor moest men wel diep in de buidel tasten. Naar verluid waren vooral de altijd werkende telefooncellen in trek.

Erichs Lampenwinkel

Het interieur van het Palast der Republik moest luxe en grandeur uitstralen en daarvoor werden kosten noch moeite gespaard. Bouwmaterialen werden vaak tegen harde valuta direct uit het buitenland geïmporteerd. Hoe hoog de kosten waren, is nooit helemaal bekend geworden. Volgens officiele berichten vanuit de DDR zouden de kosten rondom de 485 miljoen Mark liggen, andere schattingen vanuit het ministerie van financien komen uit op een bedrag van 800 miljoen Mark. De hoogste schattingen gaan zelfs uit van een miljard. Het resultaat mocht er zijn, het lichte interieur, bomvol modern design en talloze lampen die dag en nacht brandden, leverde het pand ook haar bijnaam op: Erichs Lampenladen (Erichs lampenwinkel), naar Erich Honecker.

Na de Wende

Na de val van de Muur verloor het Palast der Republik haar functie. In het voorjaar van 1990 werd in het Palast der Republik nog het verdrag waarmee de Oost- en West-Duitse munten aan elkaar werden gekoppeld, getekend. Maar in september van datzelfde jaar werd het gebouw gesloten. Het gebouw zat vol asbest. Lang bleef het gebouw leeg staan, al werd het pand zo nu en dan een tijdelijk gevuld. In 2005 werd besloten dat het gebouw gesloopt zou worden en dat het oude Berliner Stadstschloss herbouwd zou worden. Dat zette kwaad bloed bij veel Oost-Berlijners, die vonden dat het ene geldverslindende prestigeproject werd vervangen door het andere. De herbouw van het oude slot zou nog jaren duren. Pas 2019 werd het nieuwe stadskasteel geopend. Ook dat gebouw wordt een multifunctioneel gebouw, met onder andere musea. 

Bronnen:

• Bundestag: Palast der Republik
• Duitsland Instituut: Palast der Republik wordt afgebroken, Laatste resten Palast der Republik verwijderd
• Andere Tijden: Het Palast der Republik

Afbeeldingen:

• Het Palast der Republik in 1979, Bundesarchiv, Bild 183-U1003-0024 / Link, Hubert / CC-BY-SA [CC BY-SA 3.0 de] via Wikimedia Commons
• Het Berliner Stadtschloss circa 1900. Album von Berlin; Globus Verlag, Berlin 1904 [Public domain] via Wikimedia Commons
• De verlichting van het Palast der Republik leverde het pand de bijnaam Erichs Lampenladen op, Bundesarchiv, Bild 183-R0706-417 / Sindermann, Jürgen / CC-BY-SA 3.0 [CC BY-SA 3.0 de ] via Wikimedia Commons