Desi Bouterse en de sergeantencoup van 1980

Op 25 februari 1980 vond in Suriname de zogeheten ‘Sergeantencoup’ plaats. Bij deze militaire staatsgreep was onder andere Desi Bouterse betrokken. Deze beroepsmilitair groeide in de jaren daarna uit tot de gevreesde dictator van Suriname. Ondanks alle controverses rondom zijn persoon is hij sinds enkele jaren opnieuw president van het Zuid-Amerikaanse land. Wie is Desi Bouterse en hoe wist hij tot twee keer toe de macht te grijpen?

Jonge jaren

Desi Bouterse werd op 13 oktober 1945 geboren in het Surinaamse Domburg, in de tijd dat Suriname nog een Nederlandse kolonie was. In 1968 besloot hij zijn geboorteland te verlaten voor een avontuur in Nederland. In de jaren ’60 was het meer regel dan uitzondering dat jonge Surinamers hun geluk besloten te beproeven in het koloniale ‘moederland’. Dit gold dus ook voor de toen 23-jarige Bouterse. Hij had tot dan toe verschillende overheidsbaantjes vervuld, maar hoopte in Nederland meer te kunnen verdienen.

Militaire opleiding

Al vrij snel na zijn aankomst in Nederland voegde Bouterse zich bij de Nederlandse landmacht. Bouterse werd bekend als een uitstekend militair, die al snel opklom tot onderofficier. Ook was hij in deze tijd een verdienstelijk basketballer. Toch besloot hij in 1975 terug te keren naar Suriname. Na lange onderhandelingen met Nederland zou Suriname op 25 november van dat jaar namelijk onafhankelijk worden. Dankzij zijn militaire ervaring werd Bouterse als de ideale man gezien om in het nieuwe Surinaamse leger te dienen. In het najaar van 1975 keerden Bouterse en zijn jonge familie daarom terug naar zijn geboorteland.

De Sergeantencoup van 1980

Vijf jaar na zijn terugkeer en de onafhankelijkheid van Suriname, was voor Bouterse en veel andere Surinamers de desillusie groot. Van de mooie beloftes na de onafhankelijkheid was weinig terechtgekomen. De eigen industrie liep niet goed en ook de corruptie vierde hoogtij. Toenmalig minister-president Henck Arron was daardoor behoorlijk impopulair. Daarnaast waren door de moeilijke situatie na de onafhankelijkheid duizenden Surinamers alsnog naar Nederland vertrokken. Voor het dunbevolkte Suriname was dit een enorme aderlating.

Ook binnen het leger was er grote onvrede. Zo mochten de militairen bijvoorbeeld geen eigen vakbond oprichten. Toen enkele militairen dit toch probeerden en hiervoor gevangen werden gezet, was de maat vol. Een groep van 16 sergeanten, waaronder Bouterse, viel het politiebureau van Paramaribo met zwaar geschut aan. Het duurde niet lang voordat zowel de politie als de nationale regering zich over hadden gegeven. Plots was de macht in handen van de sergeanten. Desi Bouterse ontpopte zich al snel tot de sterke man onder de nieuwe militaire machthebbers van Suriname.

Jaren als dictator

De Surinaamse bevolking zag de sergeanten eerst als helden, die eindelijk orde op zaken zouden stellen in Suriname. Onder aanvoering van Bouterse verstevigde het leger echter zijn greep op het land.

Verkiezingen werden afgeschaft en de coup werd voortaan beschouwd als een revolutie. De onvrede groeide, zowel bij de bevolking als ook bij sommige militairen. Bouterse en de andere sergeanten die betrokken waren geweest bij de coup van 1980, duldden echter geen tegenspraak.

Om voor eens en voor altijd af te rekenen met tegengeluiden werden vijftien vooraanstaande critici op 9 december 1982 bij Fort Zeelandia geëxecuteerd. Deze executies zouden later als de Dembermoorden bekend komen te staan. Bouterse stelde echter dat een tegencoup was voorkomen, maar de meeste Surinamers geloofden dit niet. De macht van Bouterse was definitief gevestigd en hij groeide uit tot een gevreesd dictator in de jaren daarna. Vele donkere bladzijden uit de Surinaamse geschiedenis zouden volgen, zoals de Binnenlandse Oorlog en het bloedbad bij Moiwana. Ook zou Bouterse in deze periode betrokken zijn geweest bij grootschalige cocaïnesmokkel.

Naast deze crises, kwam Suriname op economisch gebied steeds verder aan de grond te zitten. Bouterse besloot daarop in 1987 voor het eerst weer vrije verkiezingen te organiseren. Met zijn Nationale Democratische Partij (NDP) leed hij echter een enorme nederlaag, met slechts 3 van de in totaal 51 beschikbare zetels. Bouterse verloor langzaamaan zijn macht en werd in 1992 uiteindelijk ontslagen uit het leger. Zijn rol in de Surinaamse politiek leek definitief uitgespeeld.

Terugkeer als president

In 2001 maakte Bouterse echter een onverwachtse comeback. Hij werd parlementslid namens de NDP en voerde bijna 10 jaar lang fel oppositie tegen president Ronald Venetiaan. Ondanks zijn verleden groeide de populariteit van Bouterse onder de bevolking, die erg ontevreden was over Venetiaan. Daarnaast waren Bouterse en de NDP de enige partij in het land die echt alle bevolkingsgroepen wist aan te spreken. In het multi-etnische Suriname waren immers bijna alle partijen wel op één specifieke groep gericht. Ook dit was goed voor de populariteit van Bouterse én de NDP. In 2009 kwam hij, ditmaal via de democratische weg, opnieuw aan de macht toen hij tot president werd gekozen. Zijn aanstelling leidde tot een verslechtering van de relatie met Nederland. Daar was Bouterse in 2000 namelijk veroordeeld voor drugssmokkel, een beschuldiging die Bouterse ontkent. Ook zijn rol bij de Decembermoorden blijft hij altijd nog ontkennen, zelfs toen hij in 2019 tot 20 jaar gevangenis werd veroordeeld. Bouterse is inmiddels in beroep gegaan tegen deze veroordeling.

Ondanks dit alles blijft Bouterse nog altijd populair bij veel Surinamers. Zijn verdere toekomst in de Surinaamse politiek zal afhangen van het beroep tegen zijn veroordeling. Door de gespannen relatie zal dat beroep ook in Nederland nauwlettend worden gevolgd.

Leestip:

Surinaams onbehagen – Een sociale en politieke geschiedenis van Suriname, 1865-2015
Auteur: Hans Ramsoedh
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087047481
Winkelprijs: €29,-

Bestel Surinaams onbehagen

bronnen

• Instituut Clingendael. Desi Bouterse: de lange mars van een putchist naar het presidentschap. 
• NOS. Korte biografie Desi Bouterse. 
• Algemeen Dagblad. Hoe Bouterse 40 jaar de dans ontsprong en dat nu weer probeert. 
• Evers, Ivo en Pieter van Maele, Bouterse aan de macht (Amsterdam, 2012)
• Reeser, Pepijn, Desi Bouterse: een Surinaamse tragedie (Amsterdam, 2015)

afbeelding

• Desi Bouterse werd in 2010 president van Suriname. Foto door Pieter van Maele/ CC BY via Wikimedia Commons.
• Bij de Decembermoorden in 1982 werden 15 politieke tegenstanders van Bouterse vermoord. Via Wikimedia Commons