De Doomsday Clock: Hoe we steeds dichter bij het ´einde der tijden´ komen

Jaarlijks maakt The Bulletin of the Atomic Scientists de stand van de Doomsday Clock bekend, met andere woorden, hoe dicht we bij het ´einde der tijden´ zijn. De klok werd in 1947 ontwikkeld na de atoombommen op Nagasaki en Hiroshima en werd oorspronkelijk op 7 minuten voor 12 gezet, maar door de jaren heen zijn we steeds dichter bij ´het einde der tijden´ gekomen.

Recent maakte The Bulletin of the Atomic Scientists de huidige stand van de Doomsday Clock weer bekend: 100 seconden voor middernacht, net als afgelopen jaar. Sinds het ontstaan van de klok heeft de wijzer nog nooit zo dicht bij de 12 gestaan. In 2020 was de wijzer op 100 seconden gezet door de aanhoudende spanningen tussen de Verenigde Staten en landen als Rusland en Iran. De wetenschappers hebben de klok dit jaar niet teruggedraaid door de coronapandemie en de volgens hen slechte manier waarop wereldleiders hiermee om zijn gegaan, het afnemende vertrouwen in de wetenschap en de politiek, de versnelling van kernwapenprogramma´s en de aanhoudende bedreiging van de klimaatverandering. De gebeurtenissen van afgelopen jaar waren volgens de wetenschappers tekenend voor het feit dat nationale regeringen en internationale organisaties niet klaar zijn voor complexe en gevaarlijke, wereldwijde uitdagingen.

The Manhattan Project

Voor het ontstaan van de Doomsday Clock moeten we terug naar 1947, twee jaar na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. In 1939 schreven wetenschappers Leo Szilard en Albert Einstein al een brief aan president Franklin D. Roosevelt om hem te waarschuwen voor de gevaren van een kernbom, ze hadden vermoedens dat Duitsland er een aan het maken was. 3 jaar later, in 1942, werd het Manhattan Project opgestart onder leiding van Generaal-majoor Leslie Groves en nucleair fysicus Robert Oppenheimer. Het Manhattan Project was een zeer geheime operatie waar veel bekende wetenschappers als Edward Teller en Enrico Fermi aan meededen. Dit project maakte de ontwikkeling van de eerste atoombom mogelijk. In juni 1945 ondertekende Szilard, samen met Nobelprijswinnaar James Franck en andere collega-wetenschappers van het Manhattan Project, een waarschuwend document dat bekend staat als het Franck-rapport, en stuurde dit naar de Amerikaanse minister van Oorlog. De wetenschappers voerden aan dat de Verenigde Staten een openbare demonstratie van het wapen in een onbewoond gebied moesten aankondigen en vervolgens de dreiging moesten gebruiken om Japan ertoe aan te zetten om zich over te geven. Toen dat niet doorging, verspreidden ze een tweede petitie tegen het gebruik van het wapen, ondertekend door bijna 70 collega-Manhattan Project-medewerkers. Geen van beide pogingen slaagde. In augustus 1945 liet de VS de atoombommen vallen op Hiroshima en Nagasaki.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Na het ontploffen van de atoombommen, een actie die door Szilard ´de grootste blunder uit de geschiedenis´ werd genoemd, wilden Szilard en vele andere wetenschappers een manier vinden om het publiek goed te informeren over de potentiële gevaren van de wetenschap. In september 1945 richtten ze The Bulletin of the Atomic Scientists op om de bevolking, beleidsmakers en wetenschappers informatie te geven die nodig was om de door de mens veroorzaakte bedreigingen voor de mensheid ​​te verminderen.

Het ontstaan van de Doomsday Clock

De eerste edities van het bulletin waren enkel een verzameling van artikelen, maar dat veranderde toen de makers een breder publiek aan wilden spreken met een vormgegeven cover. Redacteur Hyman Goldsmith vroeg aan kunstenares Martyl Langsdorg of ze een ontwerp wilde maken voor de editie van juni 1947. De man van Langsdorf, Alexander Langsdorf, had eerder meegewerkt aan het Manhattan Project. In eerste instantie wilde ze het symbool voor uranium gebruiken voor de cover, maar nadat ze in gesprek was geweest met de wetenschappers die aan de atoombom hadden meegewerkt en hoorde hoe gepassioneerd zij waren over het informeren van het publiek kwam bij haar een sterk gevoel van urgentie op. Langsdorf besloot een klok te maken om op die manier te suggereren dat er niet veel tijd meer was om kernwapens onder controle te krijgen. Dat moest dus de urgentie van het probleem benadrukken. Door de klok kon er letterlijk afgeteld worden tot middernacht, dat symbool staat voor het moment dat de mensheid haar eigen totale vernietiging bereikt. Ze zette de wijzer op 7 minuten voor middernacht. Hoewel de klok toen ook al als graadmeter diende, koos ze er voor de eerste editie voor om de klok op 7 minuten voor middernacht te zetten, gewoon omdat ze het mooi vond staan. In de decennia daarna bleef het bulletin de klok gebruiken als symbool voor de existentiële gevaren waar de mensheid mee wordt geconfronteerd. Elk jaar maken de wetenschappers in januari bekend wat de stand van de klok is en hoe dicht de wijzer bij middernacht staat, ofwel, wereldwijde vernietiging.
 
Maar wie besluiten op welke positie te wijzer komt te staan en hoe doen ze dat? In de beginjaren van de klok was dat wetenschapper en redacteur Eugene Rabinowitch. Voor de bepaling van de stand van de klok ging hij veelvuldig is gesprek met wetenschappers en experts die binnen en/of buiten nationale regeringen werkzaam waren. Op basis van deze gesprekken en discussies werd de stand van de wijzer bepaald, verdere argumentatie gaf Rabinowitch dan in het bulletin. Sinds zijn dood in 1973 verzet de raad voor Wetenschap en Veiligheid van het bulletin jaarlijks de klok. De raad bestaat uit 18 wetenschappers en andere experts die veel kennis hebben over nucleaire technologie en klimaatwetenschap en die vaak deskundig advies geven aan regeringen en internationale agentschappen. De raad komt twee keer per jaar bij elkaar om belangrijke wereldwijde gebeurtenissen te bespreken en eventueel de klok te verzetten.

Schommelingen en bedreigingen door de jaren heen

Sinds de oprichting in 1947 is de klok in totaal 24 keer voor- of achteruitgezet. De klok werd voor de eerste keer in 1949 verzet, nadat de Sovjet-Unie succesvol haar eerste atoombom testte. De wijzer werd toen op 3 minuten voor middernacht gezet. In de decennia daarna bleef de tijd op de klok schommelen. Het verste dat de wijzer ooit is geweest van 12 uur was in 1991, in een editie van het bulletin dat gevuld was met positiviteit. In de herfst van 1991 haalde George H.W. Bush de Amerikaanse bommenwerpers van hun alarmstatus en gaf hij opdracht om duizenden kernkoppen te deactiveren of te vernietigen onder het Strategic Arms Reduction Treaty. De Sovjetpresident Michail Gorbatsjov deed hetzelfde. Twee jaar eerder, toen de val van de Berlijnse Muur het einde van de Koude Oorlog inleidde, hadden de wetenschappers van het bulletin de klok op 10 minuten voor 12 gezet, maar nu besloten ze de wijzer nog eens 7 minuten terug te zetten. Verder weg dan ooit.

In 2020 en 2021 stond de wijzer het dichtst bij 12 uur, namelijk 100 seconden, maar daarvoor waren we in 1953, 2018 en 2019 al akelig dicht bij ´het einde der tijden´. Beide jaren stond de wijzer op 2 minuten voor middernacht. In 1953, nadat de Koude Oorlog verder oplaaide en de nucleaire wapenwedloop begon, waarschuwden de wetenschappers al in het bulletin dat de wereldleiders met vuur speelden. Ze schreven: ´Only a few more swings of the pendulum, and, from Moscow to Chicago atomic explosions will strike midnight for Western civilization´. In die editie van het bulletin kondigden ze aan dat de wijzer op 2 minuten voor 12 was gezet. Toen diplomatieke oplossingen aan het einde van de jaren ´50 de dreiging van een nucleaire oorlog kort onderdrukten, draaide de groep de wijzers van de klok terug. In 1963 werd de wijzer op 12 minuten voor 12 gezet.

Ook in 2018 en 2019 werd de Doomsday Clock op 2 minuten voor 12 gezet. De wetenschappers deden dit door het weer groeiende gevaar van kernwapens, klimaatverandering en het afnemende vertrouwen in politieke instellingen. Twee wetenschappers van het bulletin, Lawrence Krauss en Rober Rossner, noemde het gevaar in een column in The Washington Post toen net zo dreigend als tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze refereerden onder andere aan de aanstelling van Donald Trump als president van de Verenigde Staten en zijn dreigende taal richting Noord-Korea. Het feit dat hij de inspanningen van Obama om iets aan de klimaatverandering te doen wilde terugdraaien hielp ook niet. In 2019 bleef de klok onveranderd op dezelfde tijd staan.  

Kritiek

Maar de Doomsday Clock krijgt ook de nodige kritiek. Niet iedereen is blij met de constante paraatheid die de klok met zich meebrengt. Zo zou de klok voor onnodige angst zorgen en puur een politieke stunt zijn. Zo vertelde filosoof Anders Sandberg, verbonden aan de Oxford Universiteit tegenover de website Live Science dat de ´grabbelton met bedreigingen´ van de klok juist door grote angst voor verlamming bij mensen kan veroorzaken. Ook Katherine Pandora, wetenschappelijk onderzoeker geschiedenis aan de Universiteit van Oklahoma, is van mening dat het gebruik van apocalyptische retoriek in een democratie niet helpt bij het bespreken ​​van moeilijke en gecompliceerde kwesties. Volgens critici helpt het simpelweg niet om de mensheid in een constante staat van paraatheid te stellen als het om beleid of wetenschap gaat.

Maar de wetenschappers van The Bulletin of the Atomic Scientists zijn het hier niet mee eens. Volgens hen is de klok er niet om mensen bang te maken, maar om tot ze door te dringen en ze in actie te laten komen. Zoals Daniel Holz, lid van de raad van Wetenschap en Veiligheid van het bulletin, het volgens de Universiteit van Chicago verwoordde: ´If we act now, we might avoid some of the worst, civilization-threatening outcomes. Agitate for change! It’s not too late´.

100 seconden voor middernacht

In januari 2023 staat de wijzer van de Doomsday Clock op maar 90 seconden voor middernacht en zijn we dichter bij de ´Apocalyps´ dan ooit. Althans, dat is wat de wetenschappers van The Bulletin of the Atomic Scientists voorspellen. Als we de critici moeten geloven, zal dit voorlopig nog niet gebeuren.

Bronnen:

• Nytimes.com: Doomsday Clock Says World Remains ‘100 Seconds’ From Disaster
• News.uchicago.edu: What is the Doomsday Clock?
• Thebulletin.org: Doomsday Clock
• Washingtonpost.com: Opinion: We’re as close to Doomsday today as we were during the Cold War
• Time: The Doomsday Clock Just Moved Closer to Midnight. Here's What You Need to Know
• Livescience.com: Doomsday Clock relevance

Afbeeldingen:

• De Doomsday Clock. "The Doomsday Clock" by El_Enigma is licensed under CC BY-NC 2.0
• De schommelingen van de Doomsday Clock tussen 1947 en 2007. By The original uploader was Fastfission at English Wikipedia. - Originally from en.wikipedia; description page is/was here., CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3032485