Caesar steekt Rubicon over

In 49 voor Christus stak Gaius Julius Caesar de rivier de Rubicon over. Daarmee begon hij een nieuwe burgeroorlog en bezegelde hij het lot van de Romeinse Republiek. De gehele eerste eeuw v.Chr. kenmerkte zich door chaos en interne conflicten. Pas met het aantreden van keizer Augustus keerde de rust terug en werd het Romeinse imperium definitief een keizerrijk.

De groeiende stadsstaat

De expansie van de Romeinse Republiek had een vlucht genomen sinds de Tweede Punische Oorlog (218-201), waarin Rome zijn belangrijkste rivaal in het Middellandse Zeegebied, Carthago, uitschakelde. Echter, het bestuur van Rome was nog altijd dat van een stadsstaat. Een kleine oligarchie bezat de belangrijkste posities, maar er bestond tevens een middenklasse van kleine landeigenaren. De lijnen tussen die groepen waren kort en de eenheid was relatief groot.

Onrust en groeiende tweestrijd

In de tweede en eerste eeuw v.Chr. veranderde dit steeds meer. Een groeiend proletariaat verving de verarmde boeren als belangrijkste leverancier van soldaten. Zij waren trouw aan hun legerleider in plaats van aan de senaat, staat of wetten. De veroverde rijkdommen kwamen vooral ten goede aan een kleine bovenlaag. In dezelfde periode eisten de Italiaanse bondgenoten dat zij gelijke rechten zouden krijgen en zouden delen in de buit. De roep om landhervormingen en rechten namen toe, waarbij sommige senatoren de kant van ‘het volk’ kozen. Zij worden vaak populares genoemd, terwijl hun tegenstanders als optimates bekend staan.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De eerste burgeroorlog

Tussen 91 en 88 v.Chr. kwam het tot oorlog tussen Rome en haar Italiaanse bondgenoten. Hoewel Rome won, moest zij flinke concessies doen. De Italiërs hadden vanaf nu dezelfde burgerrechten als de Romeinen. Meteen daarop volgde de burgeroorlog tussen de generaals Marius en Sulla. Om en om waren zij in Rome aan de macht. Dit leidde tot diverse proscripties, waarbij tegenstanders gedood werden en hun eigendommen geconfisqueerd. Sulla en zijn aanhangers ‘wonnen’ uiteindelijk. Toen hij stierf waren de problemen waar de Republiek mee kampte nog niet opgelost.

Het triumviraat

Caesar en Pompeius hadden allebei last van de dominante facties in de senaat bij het verwezenlijken van hun ambities. Samen met Crassus, de rijkste man van Rome, sloten zij een onofficieel verbond waarin ze elkaar steunden tegen hun vijanden. Vrijwel alle problemen van eerdere jaren bleven echter onopgelost; omdat onduidelijk was wie precies de macht in handen hand, hadden veel maatregelen een tijdelijk karakter. Uiteindelijk ging Crassus ten onder tijdens een militaire campagne tegen de Parthen, waar hij een zware nederlaag leed in de Slag bij Carrhae (53 v.Chr.). Pompeius sloot een verbond met de tegenstanders van Caesar in de senaat. Zij konden Caesar vervolgen voor machtsmisbruik op het moment dat het einde van zijn ambtsperiode zijn immuniteit ophief. In plaats daarvan trok Caesar de Rubicon over (de grens van zijn ambtsgebied) om via een nieuwe burgeroorlog de macht te grijpen. Hij zou hierbij de woorden ‘alea iacta est’ hebben uitgesproken, oftewel ‘de teerling is geworpen’. Vanaf nu was er geen terugkeer meer mogelijk.

Bronnen:

Blois, de R. en R.J. van der Spek (2010) Een kennismaking met de oude wereld (Bussum)
Mackay, C.S. (2004) Ancient Rome; A Military and Political History. (Cambridge University Press).