De historische achtergrond van ‘(het lijkt hier wel) een Poolse landdag’

De uitdrukking ‘het lijkt hier wel een Poolse landdag’ wordt in de Nederlandse taal gebruikt om een bijeenkomst of vergadering aan te duiden die weinig tot geen vooruitgang boekt vanwege gebrek aan structuur, overeenstemming en efficiënte besluitvorming. De uitdrukking maakt een vergelijking met de landdagen in Polen, maar hoe kwam deze uitdrukking eigenlijk in de Nederlandse taal terecht?

Wat is een Poolse Landdag?

Tijdens de Middeleeuwen en de vroegmoderne periode was een landdag een politiek instituut dat in verschillende delen van Europa voorkwam. Hierbij kwamen volksvertegenwoordigers uit diverse regio’s, steden of standen bijeen om zaken van gemeenschappelijk belang te bespreken en wetten aan te nemen. Hoewel de exacte functie en karakter van een landdag afhankelijk was van de tijd en plaats, diende het vooral als vergadering of bijeenkomst waar mensen politieke discussies hielden, nieuwe regels maakten en rechterlijke beslissingen namen.

De Poolse landdag werd de Sejm genoemd, een naam die het huidige Poolse parlement nog altijd gebruikt om het Poolse equivalent van de Nederlandse Tweede Kamer aan te duiden. De eerste keren kwam de Sejm bijeen op aanvraag van de koning, maar vanaf 1493 kwam er regelmaat in de bijeenkomsten. Vooral tijdens de middeleeuwen en de vroegmoderne periode speelde de Sejm een cruciale rol in de Poolse politiek. Op het hoogtepunt van de invloed van de Sejm, nam de Sejm belangrijke beslissingen over wetgeving, belastingen, buitenlands beleid en andere nationale kwesties. Echter, door interne verdeeldheid, buitenlandse inmenging en de opkomst van absolute monarchieën, verloor de Sejm zijn macht en effectiviteit in de 18e eeuw.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Het verloop van een Poolse landdag

Onder het Poolse volk stond de Sejm bekend om het vaak erg chaotische verloop. Tijdens een landdag kregen landheren en andere volksvertegenwoordigers ieder uitgebreide spreektijd om bepaalde klachten en wensen naar voren te brengen. Tijdens de soms lange betogen werd de spreker voortdurend onderbroken door het publiek. Vaak omdat anderen het niet met de spreker eens waren, maar ook omdat toehoorders juist luidkeels hun instemming wilden laten blijken. Er werd door elkaar gepraat en geprobeerd boven elkaar uit te schreeuwen. De bijeenkomsten werden daarom al snel berucht vanwege al het gekrakeel en chaos. De Poolse Landdag werd hiermee spreekwoordelijk voor een wanordelijke vergadering waarin besluitvorming vaak vertraagd of geblokkeerd werd vanwege de noodzaak van overeenstemming tussen verschillende belangengroepen.

“Een Poolse Landdag” als Nederlandse uitdrukking

Hoe de uitdrukking naar Nederland is gekomen, blijft enigszins onduidelijk. Desondanks zijn er wel wat aanwijzingen. Men denkt dat het verhaal over de chaotische Poolse landdagen zijn weg naar Nederland vond via de handelscontacten tussen beide landen. Poolse steden zoals Gdansk, gelegen aan de Oostzee, waren namelijk verboden met Nederland via de Hanze, een middeleeuws handelsverbond. Zelfs na het verdwijnen van de Hanze bleven er nog steeds handelsbetrekkingen bestaan, vooral gericht op de Poolse Oostzeekust.

Soms waren er ook opmerkelijke incidenten die tijdens de Poolse landdagen plaatsvonden, zoals schietpartijen, in Nederlandse jaarboeken te vinden. Zo maakte het jaarboek Hollandsche Mercurius, een Nederlandse actualiteitstijdschriften tijdens de 17e eeuw, in 1669 melding van een incident waarbij halfdronken edellieden tijdens een landdag zomaar, “uit dartelheid,” op gewone burgers schoten. Het is dus heel goed mogelijk dat de uitdrukking ‘het lijkt hier wel een Poolse landdag’ ontstond uit deze bekendheid met de Poolse geschiedenis en cultuur. Nederlanders, die vertrouwd raakten met de rumoerige bijeenkomsten tijdens de Poolse landdagen, zagen in een chaotische situatie zo waarschijnlijk al snel een parallel met deze roerige gebeurtenissen uit Polen, een manier waarop de uitdrukking hoogstwaarschijnlijk in de Nederlandse taal terechtkwam.

Het gebruik van de uitdrukking ‘Een Poolse landdag’ in de Nederlandse taal

De uitdrukking wordt tegenwoordig weliswaar minder vaak gebruikt dan vroeger, maar komt nog steeds regelmatig voor. Zo schreef dagblad De Limburger in april 2022 het volgende: “Wordt het vrijdag een Poolse landdag in Provinciale Staten of een beheerste uitwisseling van standpunten?” Dit artikel werd geschreven voorafgaand aan een belangrijke vergadering over bestuurscultuur en integriteit in het Limburgs Parlement met de vraag of de bijeenkomst chaotisch of beheerst zou uitpakken. De uitspraak wordt dus aangehaald in geschreven media zoals kranten en tijdschriften, maar ook in informele gesprekken en alledaagse situaties waarin mensen willen benadrukken dat een situatie chaotisch, verwarrend of ongeorganiseerd is.