De negen muzen: godinnen van kunst en wetenschap

De woorden museum, muziek en amuseren lijken niet zonder reden zoveel op elkaar. Ze zijn namelijk allemaal afgeleid van de muzen, godinnen van de kunst en wetenschap. Deze negen godinnen stonden symbool voor de inspiratie en komen voor in verschillende eeuwenoude mythes.

Oorsprongsverhaal

Zoals bij zoveel mythes, bestaan er verschillende oorsprongsverhalen over de muzen. Zo zouden het in eerste instantie geen negen, maar drie godinnen betreffen: Melete (de meditatie), Mneme (de herinnering) en Aoede (het lied).

Het klassieke verhaal van de muzen gaat echter over negen godinnen, voor zover bekend als eerste beschreven door de dichter Hesiodos (8e eeuw v.Chr.-7e eeuw v.Chr.) Deze negen muzen zijn de dochters van de Griekse oppergod Zeus en Mnemosyne, een vrouwelijke titaan en de personificatie van het geheugen. Zij zouden negen achtereenvolgende nachten het bed hebben gedeeld, waarna de muzen werden geboren. Deze godinnen woonden volgens sommige mythen op Olympus, waar ze hun vader en de andere goden vermaakten met muziek en kennis. Apollo, de god van onder andere de zon, het licht, de (dicht)kunst en muziek, was zeer verbonden met de muzen; vaak traden ze samen op, en bovendien kreeg hij veel kinderen met de vrouwen.

Betekenis van de muzen

De muzen hadden elk hun eigen specialisatie binnen de kunst en wetenschap. De belangrijkste van de negen was Kalliope, die het heroïsche epos, de filosofie en de retoriek representeerde. Kleio was de belichaming van de geschiedschrijving. Erato was de muze van de zangkunst, Euterpe van het fluitspel en Melpomene representeerde de tragedie. Polyhymnia was de muze van de retoriek en de ernstige gewijde liederen, en werd daarom vaak afgebeeld met een peinzende uitdrukking. Terpsichore belichaamde de dans en lyrische poëzie, en was populair onder jongeren. Thaleia was de muze van de komedie en feestvreugde, en Urania was de muze van de sterrenkunde. Zij bezong de daden van de Olympische goden.

De Griekse bergen waren de belangrijkste plek waar de muzen in de oudheid werden vereerd en waar tempels en heiligdommen zijn gevonden die aan hen gewijd zijn. Lokale verering van de muzen werd bovendien vaak verbonden met bronnen en fonteinen. De belangrijkste plek van de muzencultus was Boeotië, waar de Vallei van de Muzen was. Hier kwam ook Hesiodos vandaan, die als eerste over de muzen schreef.

Herkomst van de inspiratiebron

De muzen woonden op Olympus, de hoogste berg van Griekenland waar alle goden in bronzen paleizen zouden leven. Ook brachten ze veel tijd door op de Griekse berg Parnassus, die gewijd was aan Apollo. Uit een kloof van dit gebergte ontsprong de bron van Kastalia. In deze mythe wordt een nimf genaamd Kastalia door Apollo in een bron veranderd, waarna de god deze poel aan de muzen toewijdde. Zij die van het water dronken of luisterden naar het zachte geluid van het kabbelende water, werden direct geïnspireerd, met name op het gebied van poëzie. Zo werd het een letterlijke inspiratiebron voor dichters en schrijvers.

De muzen in mythes

De muzen speelden zelden de hoofdrol in Griekse of Romeinse mythes. Maar als ze dat wel deden, werden ze een stuk minder lieflijk beschreven dan vaak is gedacht. Als de muzen werden uitgedaagd, beten ze namelijk flink van zich af. Zo bestaat er het verhaal van de Pieriden, de negen dochters van de Macedonische koning Piërus die werden vernoemd naar de muzen. Ze daagden de godinnen uit voor een zangwedstrijd, maar verloren. De Pieriden protesteerden, en werden als straf veranderd in negen eksters.

De sirenen, halfgodinnen met het lichaam van een vogel en het hoofd van een vrouw, brachten het er zelfs niet levend vanaf na een confrontatie met de muzen. Vanaf drie rotsachtige eilanden (genaamd de Sirenum Scopuli) verleidden de sirenen schippers met hun zangkunsten, waardoor veel schepen kapotsloegen tegen de rotsen. Ook deze vrouwen daagden de muzen uit tot een zangwedstrijd die ze – niet geheel verrassend – verloren. Ook zij protesteerden, en voor straf werden hun veren uitgetrokken waardoor ze in zee stortten en stierven.

Nakomelingen van de muzen

Hoewel de muzen in de meeste verhalen worden beschreven als maagdelijke vrouwen, hebben ze toch in ieder geval zes kinderen gekregen. Zo zou de bekendste zanger uit het Oude Griekenland, Orpheus, een zoon van Kalliope zijn geweest. Zij schonk hem de zangkunst, en alle vrouwen die hem hoorden zingen werden verliefd op hem. Zijn relatie met de stervelinge Eurydice is een van de bekendste mythische (en tragische) liefdesgeschiedenissen uit de wereldliteratuur. Ook de Korybanten, een groep priesters die muziek maakten en wilde dansen uitvoerden, zouden zonen zijn van Thaleia.

Muzen na de oudheid

Ook na de oudheid bleven de verhalen over de muzen tot de verbeelding spreken. Veel latere schrijvers riepen de muzen aan in hun werk. Zo begon William Shakespeare zijn toneelstuk Henry V bijvoorbeeld met: ‘O for a Muse of fire, that would ascend the brightest heaven of invention...’ en spreekt ook Dante de muzen aan in zijn bekende Inferno.

BRONNEN

• Britannica: Muse
• Greek Mythology: The Muses
• Historiek: De negen Muzen
• Isgeschiedenis: De ondergang van de onderzeeër Eurydice
• World History: Muses

AFBEELDINGEN

• Schilderij bovenaan: Anton Raphael Mengs, Public domain, via Wikimedia Commons.
• Afbeelding bron: Carole Raddato from FRANKFURT, Germany, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons.
• Tekening Pierides: Los Angeles County Museum of Art, Public domain, via Wikimedia Commons