Het Matilda-effect in de wetenschap

Er zijn tal van mannelijke wetenschappers waarvan de achternaam niet genoemd hoeft te worden. Net als bij de meest legendarische kunstenaars uit de Renaissance, volstaat bij deze titanen uit de wetenschap simpelweg het noemen van voornamen als Sigmund, Albert, of Isaac. Des te opvallender is het dat de volle naam van hun vrouwelijke collega’s – zoals Lisa Meitner, Rosalind Franklin en Jocelyn Bell Burnell – voor velen volledig vreemd in de oren klinkt. Dat is niet zo gek, gezien de prestaties van deze vrouwelijke wetenschappers grotendeels zijn toegekend aan hun mannelijke collega’s. Zij werden alle drie slachtoffer van het zogeheten Matilda-effect. Wat houdt dit fenomeen in?

Het Matilda-effect is, kortgezegd, het verschijnsel dat de prestaties van vrouwen worden toegekend aan mannen. Dit is een fenomeen dat sterk aanwezig is in de wetenschapsgeschiedenis. Sterker nog, je zou kunnen zeggen dat het Matilda-effect de geschiedenis van vrouwelijke wetenschappers domineert. De prestaties van vrouwelijke wetenschappers worden keer op keer overschaduwd of zelfs simpelweg gestolen.

Matilda Joslyn Gage

Dit effect werd voor het eerst beschreven door de Amerikaanse suffragette en abolitionist Matilda Joslyn Gage (1826-1898) in haar essay "Woman as Inventor”. Hierin beschreef ze geval na geval waarbij de bijdragen van vrouwen in de wetenschap waren vergeten of werden toegekend aan mannen. De term "Matilda-effect" werd vervolgens bedacht in 1993 door wetenschapshistoricus Margaret W. Rossiter. Zij gaf verschillende voorbeelden van dit effect, zoals de Italiaanse arts Trotula uit de twaalfde eeuw. Trotula schreef tal van boeken die na haar dood aan mannelijke auteurs werden toegeschreven.

Lise Meitner

Er zijn vooral veel negentiende- en twintigste-eeuwse gevallen die het Matilda-effect illustreren. In 1944 legde Lise Meitner samen met Otto Hahn de theoretische basis voor kernsplijting, maar alleen Hahn ontving daarvoor een nobelprijs. Ondanks dat Meitner verantwoordelijk was voor de term “kernsplijting”, werd zij niet erkend door de Nobelprijscommissie. Naast het feit dat de jury niet bereid was de prestigieuze wetenschappelijke onderscheiding te verlenen aan een vrouw, maakte de Joodse identiteit van Meitner haar een “controversiële” keuze in de ogen van het Nazistische regime uit Duitsland.

Alice Augusta Ball

Op dezelfde manier is de naam van Alice Augusta Ball bijna uit de geschiedenis van de geneeskunde geboend. Het was Ball, een Afro-Amerikaanse chemicus uit Seattle, die baanbrekend werk verrichtte voor wat later bekend zou staan als de Dean Methode, een revolutionaire behandeling voor de huidziekte lepra. Ball stierf in 1916 tragisch op 24-jarige leeftijd voordat haar resultaten werden gepubliceerd. Professor Arthur Dean ging verder met haar werk, maar in de publicaties van Dean werd de naam van Ball nergens genoemd.

Esther Lederberg

In 1958 deelde Joshua Lederberg een Nobelprijs voor Geneeskunde met George Beadle en Edward Tatum. Microbiologen Joshua Lederberg en zijn vrouw Esther Lederberg ontwikkelden, samen met Beadle en Tatum, replica-plating, wat van cruciaal belang was voor het huidige begrip van antibiotica. Esther Lederberg werd echter niet erkend voor haar essentiële werk aan dit onderzoeksproject.

Esther Lederberg

Rosalind Franklin en Jocelyn Burnell

Een soortgelijk lot overkwam Dr. Rosalind Franklin. Zij speelde een belangrijke rol in de ontdekking van DNA, waar haar mannelijke collega’s, James Watson, Francis Crick en Maurice Wilkins in 1962 vervolgens een nobelprijs voor kregen. Net als Gage, Meitner, Ball en Lederberg, werd Franklin echter bestolen van de wetenschappelijke erkenning van haar werk.

Een nog recenter slachtoffer van het Matilda-effect is Jocelyn Bell Burnell. Zij ontdekte de eerste radiopulsar. Voor deze ontdekking werd in 1974 de Nobelprijs voor de Natuurkunde uitgereikt aan haar supervisor Antony Hewish en aan Martin Ryle, maar Bell Burnell werd niet genoemd.

Oorzaak

Dit waren slechts enkele voorbeelden van het Matilda-effect, maar wat is de oorzaak van de gebrekkige representatie van vrouwen in de wetenschap? Is dit, aldus het stereotype, omdat mannen over het algemeen beter zijn in wetenschap dan vrouwen? Een onderzoek uitgevoerd door The Guardian in 2018 toont aan dat meisjesstudenten vaak net zo goed als jongens en in veel gevallen zelfs beter dan jongens presteren in de wetenschap en wiskunde. Een genderstereotype leidt hen echter na de middelbare school naar andere velden. Uit het onderzoek bleek dat het grootste probleem lag in het feit dat kleine meisjes niet genoeg rolmodellen hebben om aan te tonen dat wetenschap niet noodzakelijk een taak voor mannen is.

Waarschijnlijk zijn er nog tientallen vrouwen wier prestaties wij nooit zullen kennen. Je kan immers nooit precies weten of iemand de geschiedenis is uitgeschreven. Het is ook geen geheim dat er nog steeds aanzienlijk meer mannen dan vrouwen in de wetenschap zijn. Hopelijk leidt de hernieuwde aandacht voor vrouwelijke wetenschappers zoals Rosalind Franklin, Esther Lederberg en Alice Ball in de toekomst tot een positief rolmodel voor meisjes die ervan dromen om wetenschapper te worden.