Een reconstructie van de kerk van de Vikingnederzetting Brattahlid, in Groenland

Hoe hielden de Vikingen hun huizen warm?

Dat de Vikingen naast krijgers ook ontdekkingsreizigers waren, wist je waarschijnlijk al. Hun (plunder)tochten voerden hen niet alleen naar alle uithoeken van Europa, maar ook naar ‘onontdekte’ gebieden als Noord-Amerika. In deze gebieden stichtten ze ook nederzettingen, met IJsland en Groenland als bekendste voorbeelden. Deze eilanden behoren echter ook tot de koudste gebieden op aarde, terwijl er nauwelijks bomen groeien. Hoe hielden de Vikingen hun woningen dan warm in deze onherbergzame gebieden?

Bij de Vikingen denken de meeste mensen al snel aan staafkerken of motte-vestingen. Deze gebouwen werden echter vooral voor respectievelijk religieuze en militaire doeleinden gebruikt. De meeste Scandinaviërs woonden dan ook in houten hutten. Wie het zich kon veroorloven, liet een langhuis bouwen. Dit waren lange huizen, die sterk op omgekeerde schepen leken. Ze bestonden uit één groot vertrek, waarin de hele familie bij elkaar woonde.

Geen ramen, wel een rookgat

Maar hoe hielden ze deze enorme huizen dan warm? Om te beginnen maakten de Scandinaviërs de muren van hun langhuizen vaak erg dik, om zo de koude wind buiten te houden. Destijds bestond er nog geen isolerend glas, dus de meeste huizen hadden ook geen ramen. Daarnaast brandde er midden in het huis een haardvuur. Om te voorkomen dat de rook in het huis zou blijven hangen, zat er boven in het dak tevens een klein rookgat.

IJslandse turfhuizen

Toen de eerste Vikingen in de negende eeuw in IJsland arriveerde, merkten ze echter al snel dat hun traditionele bouwmethodes hier minder goed werkte. Op dit eiland was namelijk een stuk minder hout om mee te bouwen, waardoor ze ook geen dikke muren konden aanleggen. Uiteindelijk vonden ze hier een oplossing voor: de turfhuizen. Dit waren huizen met ene houten geraamte, waar vervolgens turf op werd gelegd voor de muren en het dak. Dit resulteerde in een stevige constructie, die de bewoners goed beschermde tegen het harde IJslandse klimaat. Bovendien liet men droge grassen op de daken groeien, om ze nog steviger te maken. Deze manier van wonen bleek bovendien verrassend duurzaam: tot begin twintigste eeuw woonde ruim de helft van de IJslanders in een turfhuis.

Groenlandse Vikingen warm dankzij drijfhout

In Groenland was er nog minder hout dan in IJsland. Ook hier maakte de Scandinavische kolonisten dan ook gebruik van het turfhuizen. Deze hadden nog dikkere muren dan elders, zo zijn er in de nederzetting Brattahlid resten van een boerderij gevonden, waarvan de muur wel 1,5 meter dik was. Hoewel het de koud niet helemaal buiten de deur hield, bood dit toch enige bescherming tegen het poolklimaat. Ook voor deze woningen was echter hout nodig. Lange tijd gingen historici ervan uit dat de kolonisten dit vanuit elders importeerde. Uit recent onderzoek bleek echter dat meer dan de helft van het hout uit de Groenlandse Vikingnederzettingen drijfhout was. Dit waren bomen uit Siberië of Noord-Amerika, die door stormen of natuurrampen in de zee belandden. De zeestroom spoelde dit hout vervolgens naar de kust van Groenland, waar de Vikingen het als bouwmateriaal en brandstof gebruikten. Zo konden deze nederzettingen eeuwen blijven voortbestaan, ondanks dat er in Groenland bijna geen bomen waren.