Interview met Paul Christiaan Smis, auteur van Harald

Paul Christiaan Smis schreef de novelle Harald. Smis is ook de schrijver van Korte verhalen uit de Middeleeuwen en de dichtbundel Kameel naar het oosten. Rik van der Vlugt interviewde hem over zijn net verschenen novelle.

Zeg eens, Paul, waarom schrijf je verhalen?

Ik ben een verteller, altijd al geweest. Ik verzon sprookjes voor mijn broer en zussen, vertelde geschiedenisverhalen aan mijn moeder. Wij hadden een hond, een Mechelse herder. Toyon heette ze. Voor haar speelde ik hele toneelstukken met handpoppen. Ze kon me dan zo droevig aankijken.   

Dat zullen mensen in je omgeving zeker wel leuk vinden?

Mwah, soms moet er iemand tegen me zeggen dat het zo wel weer mooi is geweest. Na drie kwartier of zo, anders blijf ik doorgaan. Ruth, mijn vrouw zegt niets, die doet het anders, ze rolt met haar ogen.

Wat drijft jou bij het vertellen? Waarom kun je het niet laten?

Wat voor zin heeft het als je iets denkt of weet en je mag het niet vertellen, je kunt het niet kwijt? Ik ben nogal op mezelf. Er borrelt van alles in mij, ik heb ideeën en meningen, maar dat ziet natuurlijk geen hond. En als iemand dan iets aan mij vraagt, loop ik compleet leeg.

Dus eigenlijk zeg je: ik heb een kijk op de wereld om ons heen en die kan ik delen met die wereld door verhalen te vertellen? Hoe kom je aan die kijk, waar komen die ideeën en meningen vandaan?

Ik ben dwangmatig kritisch en eigenwijs. Dat zal mijn autistische inslag wel zijn. 
Als de groep een mening heeft, zie ik de zwakke plekken in die mening. Als de geschiedenis oordeelt dat iemand goed of slecht was, denk ik: dat zullen we dan nog wel eens zien. Mijn vorige boek Korte verhalen uit de Middeleeuwen drijft op die kritische visie. En ook in de novelle Harald neem ik niet zomaar aan wat saga’s ons willen laten geloven.
In mijn studeerkamer zit ik midden tussen de boeken, wanden vol, vrijwel allemaal over geschiedenis. Met die boeken en de informatie op internet vul ik mijn dagen. Ik wil weten, beredeneren en daarna fantaseren. Dat laatste gaat altijd maar door, tijdens het eten, in bed, in bad. Het komt weleens voor dat ik zonder me af te drogen de badkamer uit ren, op weg naar mijn toetsenbord. Mijn lieve Ruth kijkt nergens meer van op.

Je schrijft voornamelijk historische verhalen. Heeft de geschiedenis een speciale waarde voor jou?

Sommige historici denken dat geschiedenis belangrijk is omdat we zouden leren van de fouten uit het verleden. Flauwekul, mensen herhalen hun flaters met een onverklaarbare hartstocht. En niet alleen de fouten van lang geleden. De blunders van gisteren zijn bijna identiek aan die van vandaag.
Nee, de waarde van geschiedenis zit hem voor mij in de mooie verhalen. Ernaar luisteren, ze lezen of zelf vertellen. De beelden van een oud landweggetje tussen houtwallen. De geur van een viskraam op de markt. Het geluid van sloffende sandalen op de keien. Of het gevoel van angst dat je kon bekruipen in een steegje achter de kerk, ’s nachts als alle toortsen waren gedoofd.
Misschien was er een koning die een edict uitvaardigde over de religieuze overtuiging in het land. Interessant, maar ik wil vooral weten hoe de bevolking daarmee omging. De gedachten van individuen, de emoties, die kom je meestal niet tegen in de boeken. “Het volk kwam in opstand.” Ja maar hoe dan en hoezo? Hoe voelde de bakker zich, welke twijfels had de schout? Wat zei de vrouw van de wever, waarom vluchtte de dominee de stad uit? Daar gaat het mij om.

Maar zijn jouw verhalen dan nog wel historisch correct?

Het decor is correct. Ik verzin geen historische gebeurtenissen, steden of landschappen; ze hebben echt bestaan. Maar de gedachten en gevoelens van mijn personages komen voort uit mijn fantasie. Dat is de luxe van de fictieschrijver. En geloof me, die fantasie heeft zo zijn nut voor de waardering van het vak geschiedenis. Er zijn lezers die niets hebben met de “ouwe-meuk-lesjes” van de middelbare school, maar als ze mijn verhalen lezen, vinden ze geschiedenis plotseling leuk.

Hoe komt dat eigenwijze van jou terug bij het schrijven van Harald?

Er zijn verhalen die gaan over helden, grote namen uit de geschiedenisboekjes. Zo’n verhaal wil ik niet schrijven. Ik geloof niet zo in helden, ik geloof in mensen met al hun laagjes. Harald is iemand die uit de saga’s naar voren komt als een eendimensionale geweldenaar, iemand die hele koninkrijken zijn wil oplegde. Tijdens het schrijven dacht ik: maar hij is toch ook jong geweest, onwetend en onzeker? Niemand wordt als held geboren. Dus heb ik een Harald neergezet die veel moest leren en dat leren ging niet altijd even lekker. Net als bij jou, bij mij en bij iedereen.

Daarop aansluitend: herken je iets van jezelf in je hoofdpersonage? Lijk jij op Harald?

Ja en nee. Ik lijk eigenlijk op een heleboel personages in deze novelle, niet alleen maar op de hoofdpersoon. In mijn verhalen heeft iedereen wel een stukje Paul in zijn karakter.
In Harald herken ik het naïeve dat jonge mensen kunnen hebben. Ze hebben ideeën over het leven en ze trekken daarmee de wereld in, hollend, kop vooruit. Maakt niet uit of die gedachten enige grond hebben of niet. Daar komen ze dan later wel achter. En waar het dat heldhaftige betreft: ik ben geen held, echt niet. Eerder het tegenovergestelde.
Eigenlijk voel ik me meer verwant met Ulf of Jaroslav. Die mannen kijken eens rustig naar al het gedoe om hen heen en komen dan met conclusies. Die conclusies kunnen praktisch zijn, of sociaal bewogen, maar soms zijn ze onaardig of zelfs uitgesproken wreed.

Onbevangen en rustig kan je zien als positieve eigenschappen, hoe zit het met je minder mooie karaktertrekjes? Zijn die ook terug te vinden bij personages in je novelle?

Ik kan ook goed meeleven met Ragnvald van Orkney en de priester Werenfridus. Angst en haat zijn heel menselijk. Het zijn bovendien geen gevoelens die je zomaar even aan en uit kunt zetten. Je sleept ze mee, ze bepalen je gedachten en motiveren je daden. Ook als je jezelf daardoor een klootzak vindt.
Een van de leukste figuren vind ik overigens Eldfjall. Ach, ik wou dat ik Eldfjall was. Zo heerlijk ongecompliceerd. Mocht ik toch zo ongestructureerd door het leven denderen, als een enorme hond, niet verder denkend dan de dichtstbijzijnde kluif en een knuffel van de baas.

Waar komt de wens om meer als Eldfjall te zijn vandaan? Is hij een tegenbeeld van je? Een soort anti-Paul?

Het leven kan behoorlijk vermoeiend zijn als je altijd maar aan alles twijfelt. Ik kijk ook kritisch naar mezelf en daar word ik niet altijd even vrolijk van. “Denk ik wel het juiste, zeg ik het zo dat anderen me begrijpen, vinden ze me niet een idioot?” En dan zie ik zo’n vent als Eldfjall voor me, ik hoor zijn gedachten als het ware. Hij is bang voor niks en niemand. Hij twijfelt niet, hij doet gewoon. Lekker.

Wat kan de lezer nog van je verwachten? Zijn er verhalen waar je aan werkt of die in je hoofd borrelen?

Er gist en bruist altijd van alles. Ik heb plannen voor een raamvertelling over de Zijderoute.
Maar ik fantaseer ook over een familiegeschiedenis: een man van goeden huize in Haarlem die het familiekapitaal erdoorheen jast, zijn vrouw en kinderen in de steek laat, bij de marine gaat en aanwezig is bij de beschieting van het piratennest Algiers. Hij belazert alles en iedereen en aan het eind van het verhaal crepeert hij in een cel op Java. Erg hè?
Dan heb ik ook nog een negentiende-eeuws brievenboek dat ik wil uitwerken tot een roman over een dorre ambtenaar die het helemaal maakt in Oost-Indië en die desondanks zo verschrikkelijk ongelukkig is.
En ten slotte zijn er de korte verhalen. Uitgeverij Historische Verhalen, vraagt me regelmatig of ik een stuk wil schrijven voor een van de verzamelbundels. Voorlopig ben ik van de straat.

Zelf Harald lezen? Het boek is hier te bestellen! Eerst een stukje lezen? Hier staat een voorpublicatie.