Banket van de Fazant

Op zondag 17 februari 1454 hield de Bourgondische hertog Filips de Goede een uitbundig feest dat de geschiedenis in zou gaan als het banket van de Gouden Fazant. Het was een overweldigende propagandastunt met als inzet een kruistocht tegen de Ottomanen.

Het imago van een koning

De islamitische Ottomanen hadden het jaar ervoor Constantinopel veroverd op de christelijke Byzantijnen. Het Ottomaanse rijk vormde geen directe bedreiging voor Filips, maar wel voor de Paus in Rome. Het wegvallen van het Byzantijnse rijk als bufferstaat zaaide paniek onder de katholieken die hun religie in gevaar zagen komen. Naast deze religieuze reden had Filips echter ook een persoonlijk motief om op te roepen voor een kruistocht. Zijn vader Jan zonder Vrees was namelijk in 1396 door de Ottomanen gevangen genomen en in ruil voor torenhoge geldbedragen vrijgelaten.

Het was niet alleen deze vernedering waar Filips de Goede wraak voor wilde nemen. Filips had namelijk ook problemen met de Franse koning Karel VII. Bourgondië viel officieel onder de Franse kroon, maar in de praktijk was de hertog van Bourgondië minstens zo belangrijk in de Europese politiek als de Franse koning. Met het feest wilde Filips zijn prestige tonen en zichzelf de allure van een koning geven.

Wekenlange festiviteiten

Geld speelde voor Filips geen rol. In een poging om de Bourgondische adel en de buitenlandse genodigden aan zijn kant te krijgen organiseerde Filips de Goede een gigantisch feest in Rijsel (Lille). Wekenlang werden er toernooien gehouden en werd er dag in dag uit van uitbundige feestmalen genoten. Er werd afgesloten met het grootste banket van allemaal, waar de hertog zijn moment zou pakken.

Nog nooit door een levend mens waargenomen

Dit banket van de Fazant werd door aanwezige tijdgenoten uitvoerig beschreven. Het bestek was gemaakt van glanzend zilver en ingelegd met edelstenen. Er waren evenveel zilveren pannen als dat er gasten waren. Op allerlei draaiende en rollende mechanismes werd een enorme variatie aan gerechten aangevoerd. Het was een lopend buffet, dus de genodigden konden naar eigen behoefte opscheppen.

Onder de gerechten waren verschillende soorten wild, vis en gevogelte. Het vlees werd opgediend als pastei in de vorm van het geserveerde dier. Er werden allerlei soorten wijn geschonken, vanuit alle hoeken van Frankrijk en zelfs uit Griekenland.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De hele nacht, van zondagavond tot de volgende morgen, werden er shows opgevoerd. De gasten werden vermaakt met spelletjes en optredens die werden verzorgd door hofnarren en een scala aan exotische wilde dieren. Één van de vele tafels was niet gevuld met etenswaren, maar met een orkest van 28 man. Jean de Molesme, een graaf die te gast was bij het feest, merkte op dat een feest als dit nog nooit door een levend mens was waargenomen.

De eed op de Fazant

Zowel bij de optredens als bij de aankleding van de maaltijden werd het thema ‘kruistocht’ in een soort verhaal verweven zodat de genodigden bewust of onbewust overgehaald zouden worden voor Filips’ plan. Tijdens het banket werd bijvoorbeeld een vrouw in Nonnenkleding binnengereden op een olifant, die begeleid werd door een grote man met een tulband.

Aan het eind van het banket kwam het sluitstuk. Een heraut kwam de ruimte binnen met een fazant die versierd was met gouden kettingen. De heraut smeekte Filips om ten strijde te trekken tegen de Ottomanen. Dit was het moment suprême waarop Filips de Goede had gewacht. Alle aandacht was op hem gericht. Filips zwoor plechtig dat hij op kruistocht zou gaan. De ‘uitvoering’ van het banket had zijn vruchten afgeworpen, want de hertog kreeg meteen bijval van meer dan honderd genodigden.

De kruistocht

De kruistocht om de christenen te bevrijden werd met veel bombarie aangekondigd, maar in de praktijk bleek het uit niets uit te lopen. Er werden voorbereidingen getroffen, maar er kwam niet veel van terecht. Ondertussen werd het Ottomaanse Rijk steeds verder uitgebreid onder leiding van Mehmet II. Tien jaar na het banket stuurde Fillips wel twee van zijn bastaardzonen, Boudewijn en Anton, op kruistocht tegen de Ottomanen. Het lukte hen om Ceuta te belegeren, maar de kruistocht strandde daar aan de Noord-Afrikaanse kust. Zelf stierf Fillips de Goede op 15 juni 1467 in Brugge, vermoedelijk door een longontsteking. Hij bleef flamboyant tot aan het einde.

Nog altijd wordt bij het gezegde ‘Leven als een Bourgondiër’, verwezen naar dit historische extravagante banket van de Gouden Fazant.

Bronnen:

Rolf Strøm-Olsen, Political Narrative and Symbolism in the Feast of the Pheasant {1454} (2015)
J.M. van Winter, Middeleeuwers in drievoud: hun woonplaats, verwantschap en voeding (2017)
Antoon Viaene, Welige tafelen in de Bourgondische tijd (1967)
Patricia Carson, Het fraaie gelaat van Vlaanderen: een historisch portret (2015)