Betekenis van Witte Donderdag

De laatste donderdag voor Pasen is de dag die volgens de kerkelijke traditie Witte Donderdag wordt genoemd. Het is het begin van het zogenaamde triduum sacrum, dat compleet wordt gemaakt door Goede Vrijdag en Stille Zaterdag. Op Witte Donderdag herdenkt de christelijke gemeenschap het laatste avondmaal dat Jezus met zijn discipelen nuttigde, een dag voordat hij op Golgotha zou worden gekruisigd.

De gebeurtenissen die op deze bewuste dag plaatsvonden staan in vier verschillende evangeliën opgetekend: Mattheüs 26:17-75, Marcus 14:12-72, Lucas 22:7-65 en Johannes 13:1-18:27. Jezus en zijn discipelen kwamen na zonsondergang samen in een bovenzaaltje ergens in Jeruzalem. Daar namen zij de pesachmaaltijd tot zich, ter herdenking aan de bevrijding van het volk Israël uit Egypte.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Jezus’ laatste avondmaal

Voorafgaand aan het pesachmaal, waarvan Jezus als enige wist dat het zijn laatste zou zijn, waste Jezus de voeten van zijn discipelen. Hij brak vervolgens volgens Joods gebruik het brood en deelde dit uit aan zijn discipelen, terwijl hij zei: “Neem en eet, want dit is mijn lichaam dat voor u gegeven wordt”. Ook de wijn deelde hij rond, met de boodschap: “Drink er allen uit, want dit is mijn bloed van het verbond, voor velen uitgegoten tot vergeving van zonden”. Later die avond werd Jezus in het Hof van Getsemane op de Olijfberg verraden door één van zijn discipelen, Judas van Iskariot. Op verdenking van godslastering werd Jezus door de Sanhedrin gevangen genomen en nog diezelfde nacht verhoord en opgesloten. De volgende dag volgden zijn terdoodveroordeling en kruisiging.

Heilig Avondmaal

De maaltijd die Jezus en zijn discipelen die avond nuttigden, geldt als het eerste ‘nieuwtestamentische’ Coena Domini, het Avondmaal des Heren. Met het uitspreken van de woorden over het brood en wijn als zijn lichaam en bloed, stelde Jezus voor katholieken het sacrament van de Eucharistie in, dat later door protestanten het sacrament van het Heilig Avondmaal werd genoemd. In deze protestantse traditie wordt het lijden en sterven van Jezus op symbolische wijze herdacht met eenvoudig brood en simpele wijn.

Eucharistieviering

Binnen de katholieke viering van de Eucharistie worden de hostie (het brood) en de wijn ‘letterlijker’ genomen: de op speciale wijze bereide hostie en wijn worden volgens de katholieke leer daadwerkelijk het lichaam en bloed van Christus (‘transsubstantiatie’). Met de opdracht aan zijn leerlingen de Eucharistie te herhalen tot zijn wederkomst, om hem zo te gedenken, had Jezus volgens katholieken naast de Eucharistie ook het priesterschap ingesteld. Gedurende de vroege middeleeuwen was het gebruikelijk om op Witte Donderdag de ‘boetelingen’ die uit de kerk waren gezet, weer in de kerkelijke gemeenschap op te nemen. Nadat zij tot inkeer waren gekomen, mochten ze dan gelijk meedoen aan de viering van het driedaagse paasfeest.

Liturgische kleuren

Dat deze donderdag ‘Witte Donderdag’ heet, heeft in de eerste plaats te maken met de liturgische kleur die verbonden is aan deze dag. De witte kleur staat namelijk voor ‘goed’, ‘vreugdevol’ en ‘heilig’. Ondanks de gebeurtenissen na afloop van het avondmaal in Jeruzalem, wordt deze dag toch als een positieve dag beschouwd. Tijdens de Eucharistieviering draagt de priester een wit gewaad en is het gebruikelijk dat alle kruisbeelden met een wit kleed worden afgedekt. Zo is er vanuit de katholieke traditie altijd een specifieke kleur verbonden aan de viering of herdenking van belangrijke gebeurtenissen gedurende het kerkelijk jaar. De kleur wit (albus) hoort bij dagen die niet in direct verband staan met het lijden van Christus, zoals kerst. Tijdens dagen die dat wel doen, zoals Goede Vrijdag en Pinksterzondag, wordt de kleur rood (ruber) gehanteerd. Verder is de kleur paars (vioclaceus) typerend voor de veertigdagentijd die voorafgaat aan Pasen en is groen de voorgeschreven kleur voor alle andere dagen, waarmee het de prominentste en meest reguliere liturgische kleur is.  

Meer lezen over de tradities rondom Pasen? In ons dossier over Pasen lees je alles over dit bijzondere feest.