CDU-donatieschandaal betekende het begin voor nieuwe leider Merkel

In 1998 verloor het CDU, destijds geleid door Helmut Kohl, de verkiezingen in Duitsland van de SPD. Een jaar later kwam aan het licht dat de CDU illegale donaties had ontvangen en een schaduwboekhouding hanteerde om deze donaties te verdoezelen. Het schandaal betekende het einde van de periode van Kohl, die plaatsmaakte voor Angela Merkel.

Het CDU, samen met de Beierse zusterpartij CSU, leidde de Bondsdag tussen 1982 en 1998. Eerder was dat al het geval tussen 1949 en 1969. Maar in 1998 verloor het CDU van de sociaaldemocraten van de SPD. Kohl was sinds 1982 bondskanselier namens het CDU en zou na het grote verlies bij de verkiezingen zijn functie als partijleider neerleggen. Een jaar daarna werd Kohl een van de hoofdrolspelers in het donatieschandaal waarbij Kohl en andere leden van het CDU miljoenen aan donaties zouden hebben ontvangen die zij nooit hadden aangegeven.

Parteispendenaffäre

Een jaar na de verpletterende nederlaag voor de CDU tijdens de verkiezingen, kreeg de voorheen zo sterke partij een nieuwe klap te verwerken. Nadat er een arrestatiebevel was afgekondigd tegen oud-penningmeester Walther Leisler Kiep, kwam het schandaal aan het licht. Hij werd er van beschuldigd één miljoen Duitse mark te hebben aangenomen van wapenhandelaar Karlheinz Schreiber als onderdeel van een deal over de verkoop van een aantal tanks aan Saoedie-Arabië in 1991. Kiep gaf in 1999 toe aan justitie dat CDU-belastingadviseur Horst Weyrauch op een parkeerplaats in Zwitserland het geld overhandigd kreeg van Schreiber.

Kohl, inmiddels geen bondskanselier meer, verzekerde eind 1999 dat hij niets van een dergelijke schenking wist. Weyrauch gaf toe dat het geld dat hij aangenomen had van Schreiber gestort was op een geblokkeerde rekening. Ook Schreiber bevestigde die donatie. Inmiddels sprak Angela Merkel zich als secretaris-generaal van het CDU enkele dagen na de verklaring van Kohl uit voor een snelle en volledige opheldering van zaken.

Een reeks publieke verklaringen volgde. Kiep verklaarde dat alle organen van het CDU altijd geïnformeerd werden over de partijfinanciën, dus ook Kohl. Merkels voorganger als secretaris-generaal Heiner Geissler bevestigde dat er rapporten aanwezig waren over geheime rekeningen binnen het CDU en Wolfgang Schäuble, sinds 1998 partijleider van de CDU, verzekerde een onvoorwaardelijke opheldering van zaken.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

In de Bondsdag in Berlijn werd inmiddels een onderzoekscommissie ingesteld. Deze commissie, genaamd ‘Partijschenkingen & wapenhandel’ boekte al vrij snel succes. Twee weken nadat de onderzoekscommissie was begonnen gaf Kohl toe tussen 1993 en 1998 ongeveer anderhalf tot twee miljoen Duistse mark aan donaties illegaal te hebben ontvangen. Hij sprak van een ‘grote fout’ maar wilde zijn donateurs vanwege zijn erewoord niet bij naam noemen.

Angela Merkel

Na de verklaring van Kohl riep Angela Merkel in een open brief in de Frankfurter Allgemeine Zeitung op dat het CDU zou moeten breken met Helmut Kohl. Maar nog niet alle lijken waren uit de kast. Uit een gecorrigeerde jaarrekening die de CDU publiceerde bleek het bedrag dat illegaal gedoneerd was, zelfs nog 400.000 Mark hoger te zijn dan de gewezen bondskanselier had toegegeven.

De opspraak over de donaties beperkte zich niet alleen tot Kohl. Ook partij- en fractievoorzitter Schäuble had een donatie van 100.000 mark niet aangegeven. Ook deze donatie kwam van wapenhandelaar Schreiber. Hierop besliste Schäuble zich niet opnieuw verkiesbaar te stellen. Merkel volgde hem op als partijleidster.

Door al op een vroeg moment, via de open brief in de Frankfurter Allgemeine Zeitung, afstand te nemen van Helmut Kohl maakte Merkel zich populair onder de leden van het CDU. Door haar oproep in diezelfde brief om als partij een nieuwe toekomst tegemoet te gaan profileerde zij zich ook als de nieuwe partijleidster. Door publiekelijk afstand te nemen van Kohl en op te roepen tot een nieuwe toekomst voor de partij werd ze het gezicht van een nieuwe bestuurscultuur. Tijdens de verkiezingen van 2002 zou CSU-voorman Stoiber nog wel als afgevaardigde de verkiezingscampagne in gaan maar zonder succes. Na nieuwe verkiezingen in 2005 werd Merkel bondskanselier van Duitsland.