Crisis jaren ’30: had het leed voorkomen kunnen worden?

‘Wij zijn verarmd, en verarmen nog meer.’ Nee, dit gaat niet over de nasleep van de coronacrisis. Het was de zure boodschap van Colijn in 1932. Tijdens de Grote Depressie begin jaren ’30 steeg de werkloosheid razendsnel, de wanhoop was bijna tastbaar. De regering probeerde met bijvoorbeeld een fonds voor nieuwe banen het tij te keren. Dat mislukte. Maar waarom? En had het leed voorkomen kunnen worden?

Een 37-jarige werkloze arbeider uit Venlo hoorde begin december 1935 drie maanden celstraf tegen zich eisen. Hij had aangifte gedaan van de geboorte van een zoon, maar de buren wisten te melden dat die vals was. Zijn bedrog was uit wanhoop geboren. Hij kreeg 7,50 gulden steungeld van de overheid; onvoldoende voor de huur en het onderhoud van zijn gezin met vijf kinderen. Een nieuwe baby zou hem een gulden extra per week opleveren. Zijn vrouw was wel zwanger geweest, maar het kind was begin november levenloos geboren. Volgens de verdediging van de man had ontoerekeningsvatbaarheid en armoede hem tot deze trieste daad gedreven.

De beurskrach van 1929

Armoede was er volop tijdens de jaren dertig van de vorige eeuw. Na de beurskrach in 1929 steeg de werkloosheid snel tot een piek van bijna 20 procent in 1935, meer dan 600.000 mensen. De economische krimp bedroeg in 7 procent tussen 1929 en 1934. De uitvoer viel 28 procent terug, de bedrijfsinvesteringen 25 procent. Twee miljoen Nederlanders, een kwart van de totale bevolking, was afhankelijk van een uitkering, en die was net voldoende voor een eenvoudige maaltijd en onderdak. Om zwartwerken te voorkomen, moesten werklozen dagelijks, later twee keer per dag, een stempel halen. De lange wachtrijen op straat maakten dat een vernederende verplichting.

In het vervolg van dit artikel lees je of het leed voorkomen had kunnen worden. Je leest het in het extra dikke herfstnummer van
Geschiedenis Magazine.