Cunera: legendarische beschermheilige

Cunera was een beeldschone maagd die tijdens de terugtocht van een pelgrimsreis als enige aan de dood ontsnapte, nadat het reisgezelschap van 11.000 maagden was overvallen door meedogenloze Hunnen. Niet veel later werd ze alsnog vermoord door een jaloerse koningin. In de volksmond kwam Cunera al gauw bekend te staan als de toegewijde vrouw die haar schoonheid en goedhartigheid heeft moeten bekopen met de dood. Op 12 juni wordt haar nagedachtenis gevierd.

De naam Cunera wordt het eerst genoemd in een Engels handschrift uit de elfde eeuw, waarin ook Nederlandse heiligen als Willibrord, Trudo en Liudger voorkomen. Cunera, van wie niet zeker is dat zij daadwerkelijk heeft bestaan, zou rond de vierde eeuw na Christus hebben geleefd. Volgens de legende was zij de dochter van Aurelius, de hertog van York, en Florencia, een dochter van de sultan van Babylon. Die twee hadden elkaar ontmoet in Babylon tijdens de gevangenschap van de avontuurlijke en strijdvaardige Aurelius en waren vervolgens samen Babylon ontvlucht. Eenmaal veilig in Engeland liet Florencia zich bekeren tot het christendom en niet veel later kreeg het stel een dochter: de beeldschone Cunera.

Pelgrimstocht naar Rome

In 337 n. Chr. vroeg haar nicht en de Engelse koningsdochter Ursula van Keulen, wiens bestaan ook in twijfel wordt getrokken, aan Cunera of zij meeging op pelgrimstocht. In het gezelschap van zo’n 11.000 andere maagden trok Cunera vervolgens naar Rome. Op de terugweg over de Rijn voeren de vrouwen langs Keulen, waar zij werden overvallen door gewelddadige Hunnen. Vrijwel alle jonkvrouwen werden gedood, maar Cunera wist te ontkomen. Zij werd gered door een ‘Rijnse koning’ die mogelijk de naam Radboud droeg. Overweldigd door Cunera’s schoonheid, besloot hij haar onder zijn mantel te verstoppen en mee te nemen naar zijn slot in Rhenen.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Aan het hof van de koning

Cunera werd opgenomen in de hofhouding van Radboud en leidde een weldadig leven. Als toegewijd christen bad ze plichtsgetrouw en vastte ze veelvuldig. Ze trok zich het leed van de armere bevolking aan en deed wat ze kon om hun levensomstandigheden te verbeteren en hun honger te stillen. De koning bewonderde haar enorm en overhandigde haar de sleutel van al zijn bezittingen. Op de momenten dat de koning afwezig was, was Cunera daardoor feitelijk de machtigste persoon. Ze haalde zich hiermee de woede van de koningin op de hals, die al snel het plan opvatte Cunera uit de weg te ruimen.

De moord op Cunera

Op een dag werd Cunera door de koningin beschuldigd van diefstal, nadat ze het overgebleven eten van de tafel had verzameld om dit aan de armen uit te delen. Toen de koning vroeg haar te laten zien wat ze onder haar mantel had verstopt, bad Cunera tot God, met als gevolg dat de etenswaren in houtsnippers veranderden. De koningin was furieus, en besloot het over een andere boeg te gooien. De eerstvolgende keer dat Radboud op jacht ging, overmeesterden de koningin en haar dienstmaagd Cunera. Ze wurgden haar met een doek en begroeven haar in de paardenstal. Bij thuiskomst van Radboud vertelde de koningin dat Cunera door haar familie was opgehaald, een leugen die de koning in eerste instantie overtuigde. ’s Avonds stuitte één van zijn knechten in de stal echter op een verzameling aangestoken kaarsen in de vorm van een kruis. De koning ontdekte het gedolven graf met daarin het lichaam van Cunera. Hij was door het dolle heen en liet zijn vrouw zozeer pijnigen, dat zij vervolgens drie dagen lang als een bezetene door het Rijnland dwaalde, haar kleren kapot scheurde en haar eigen haren uittrok, om zichzelf uiteindelijk van een berg te storten.

Cunera’s heiligverklaring

Het verhaal deed al snel de ronde onder de Rheense bevolking, en bleef dat ook geruime tijd doen. Een aantal eeuwen later was Willibrord (658-739) op doorreis in Rhenen, waar de inwoners hem in geuren en kleuren vertelden over Cunera. Op hun verzoek verklaarde hij haar tijdens een volgend bezoek heilig, door Cunera’s lichaam op te laten graven en bij te zetten in een schrijn. De vermoedelijke sterfdag van Cunera, 28 oktober, werd ingesteld als feestdag.

Legende?

Het is lastig vast te stellen hoeveel waarheden er schuil kunnen gaan achter de legende van Cunera. Toch zijn er in de loop der tijd een aantal aanwijzingen aangetroffen die het verhaal, of in ieder geval de context van het verhaal, zouden kunnen ondersteunen. Voorbeelden hiervan zijn het daadwerkelijke bestaan van een machtscentrum in de buurt van Rhenen, en de aanwezigheid van een aantal heuvels (de Donderberg, Grebbeberg en Laarseberg) waarvan de koningin uit het verhaal zich af kon hebben gestort. Bovendien is het Museum Catharijneconvent in Utrecht in het bezit van de vermeende ‘wurgdoek’. Het verhaal van de elfduizend maagden, toont grote overeenkomsten met de legende rondom de Heilige maagd Ursula. Mogelijk zijn er meerdere verhalen met elkaar verwoven geraakt, waarna de legende ontstond zoals we die nu kennen.

Cunera als heilige

Het is al met al het meest waarschijnlijk dat Cunera als heilige is ‘gecreëerd’, bijvoorbeeld door gewiekste Rheense inwoners die een bekende legende gebruikten om hun plek tot bedevaartsplaats te maken. Opvallend is dat Cunera vooral onder lagere bevolkingsgroepen populair was. In de veertiende eeuw werd haar levensverhaal op schrift gesteld in de zogeheten Passio, waarin eveneens werd opgetekend welke wonderen er in de loop der eeuwen plaatsvonden bij haar graf in Rhenen. In de vijftiende eeuw werd ze als beschermheilige tegen keel- en veeziekten opgenomen in de Utrechtse Heiligenkalender. Daarbij veranderde haar feestdag in 12 juni, de dag waarop zij door Willibrord was verheven. Cunera haalde ook de Romeinse Heiligenkalender, maar is daar in 1969 uiteindelijk toch weer van geschrapt.